Вакцина құтқара ма, халық неден қорқады?

Қазақстандықтарды вакцинациялау үшін Қарағандыда шығарыла бастайтын ресейлік «Спутник V» вакцинасы туралы ресейлік «Медуза» басылымы талдау жариялады. Ресейде 5 желтоқсанда Ковид-19-ға қарсы вакцинация басталды. Бір мезгілде алғашқы вакциналар Ұлыбритания мен АҚШ-та тіркелді. Бұл туралы Жас Алаш хабарлайды.

Даму мен өндірудің бұрын-соңды болмаған жылдамдығына қарамастан, бұл вакциналар барлық басқа вакциналар мен дәрі-дәрмектер өтетін стандартты сынақ жолынан өтті. FDA арнайы комиссиясының тәуелсіз сарапшылар комитеті мүмкіндігінше ашық түрде барлық қолда бар деректерді қарастырды, вакцина өндірушісінің талаптарын екі рет тексеріп, оны тіркеуге және қолдануды бастау керек деп шешті. Пікірталасқа тек тәуелсіз ғалымдар ғана емес, сонымен қатар,  науқастардың құқығын қорғайтын бірлестіктер де қатысты.

Ресейлік және шетелдік вакциналардың зерттелу жолы бірдей, бірақ олардың барлығы әртүрлі нүктелерде. «Спутник V» зерттеуі тамыз айының соңында басталды, ал Pfizer/BioNTech вакцинасын зерттеу шілде айында басталды. Қауіпсіздік туралы қорытынды жасау үшін жалпы ойлар емес, нақты мәліметтер қажет. Пікірлерге жүгінсек, «Спутник V»: әдеттегі адамдар жасайтын әлемде көп аденовирустық вакцинаның бірі.

Pfizer/BioNTech 19067 вакцинасына тіркелу кезінде 43,448 еріктілердің ішінен екінші инъекциядан кейін екі айдан астам уақыт бойы бақыланды. Модернаның жағдайында 18705 адам. Ресейлік зерттеуде дәл 14 желтоқсан тек 22714 ерікті адам 21 күн бұрын алғашқы инъекциясын алды. Ресейлік зерттеуде қанша ерікті екінші инъекциядан кейін 2 ай уақыт өткенін білмейміз, алайда бұл көрсеткіш американдық вакциналармен салыстырғанда бірнеше есе аз екені анық. Sputnik V-ге қарағанда, вакциналардың көпшілігінің сынақ нәтижелері туралы аз білеміз. Осыған орай Гамалея орталығының вакцинасы қазірдің өзінде толық зерттелген және қауіпсіз болып көрінеді. Мысалы, Johnson&Johnson зерттеу нәтижелері қаңтарда, Новавакс 2021 жылдың бірінші тоқсанында жарияланбақ. Қытайлық CanSino вакцинасы қазірдің өзінде Ресейде сынақтан өтіп жатыр, бірақ нәтижелері туралы ештеңе белгісіз.

Көпшіліктің көкейінде, тым асығыс жасалған вакцинаны әзірлеу кезінде қандайда да бір қателік кетуі мүмкін деген күдік бар. «Спутник V»-ді әзірлеушілер сол американдық компаниялардағыдай ашық жұмыс жасамайды: оның негізінде вакцинаны тіркеу туралы сараптамалық қорытынды жарияланбаған және қазір жүргізіліп жатқан клиникалық сынақтың хаттамасы да қол жетімді емес. Алайда, әзірлеушілер беделді ғылыми журналда зерттеудің I/II кезеңінің нәтижелерімен мақала жариялады және бұл нәтижелерді бұрмалаушылық туралы айыптаулар болды, бірақ негізсіз болып шықты. Дегенмен, кейбір ғалымдарда бұл мақалаға қатысты сұрақтар әлі де бар. Жалпы, зерттеудің толығымен бұрмалану қаупін объективті тұрғыдан бағалау, яғни есептеу мүмкін емес. Сондықтан шешім қабылдау кезінде тәуекелдерді салыстыру кезінде оны қалай ескеру керек екендігі түсініксіз.

Бірнеше ай бойына он мыңдаған адамдар қатысатын кез келген клиникалық зерттеуде адам өлімі болады – бәрі де қарапайым адам ғой. Өлімді вакцинамен байланыстыру үшін, өлім алдында вакцинациядан басқа, ең болмағанда қандай да бір себеп қажет. Қазір ашық дерек көздерінен білгеніміздей, ондай фактілер жоқ. Мысалы, Pfizer/BioNTech зерттеуінде тіркелу кезінде алты адам қайтыс болды, ал олардың төртеуі плацебо тобында болды.

Жаңа вакциналардың жанама әсері көп болады – кейбір ғалымдар тіпті олар туралы мүмкіндігінше ашық айту керек деп санайды, өйткені олар вакцинациядан кейін реакциялардың болмайтындығына үйреніп қалған адамдар үшін жағымсыз тосын сыйға айналуы мүмкін. Ресейлік вакцина үшін әзірге зерттеудің бірінші кезеңі туралы мәліметтер ғана бар, онда тек 40 адам екі дозадан алған, ал жанама әсер (нұсқаулар) арасында инъекция орнындағы ауырсыну, температура, бас ауруы және жүрек соғуы жиілігі кездескен.

Шындығында, Sputnik V сияқты аденовирустық векторлық вакциналар да, тіпті Moderna және Pfizer/BioNTech mRNA вакциналары да түбегейлі жаңа және зерттелмеген нәрсе емес. Pfizer/BioNTech вакцина ретінде алғаш рет қолданылғанымен, генетикалық терапия зерттеулерінде жүздеген адамдарда сыналған. Ал алғашқылары негізінен 1970-жылдардан бастап қолданыла бастаған. Әдетте дәрі-дәрмектер мен вакциналардың ұзақ уақыт әзірленуі қазіргіден гөрі мұқият тексерілгендіктен емес, бірінші кезекте фармацевтикалық компаниялар ақшаға тәуекел еткілері және жаңа вакциналармен параллель әрекет жасағылары келмегендіктен.

Әрине, вакцина жасалатын жаңа платформаның, физиологиясы әлі де болса жете зерттелмеген жаңа аурудың және вакцинаны алуға тура келетін көптеген адамдардың тіркесімі қазір белгісіз сирек кездесетін ұзақ мерзімді салдарға мүмкіндік туғызады. Сондықтан вакцинаны тіркегеннен кейін жағымсыз құбылыстарға ұзақ мерзімді бақылау жүргізіледі, оны кейде клиникалық сынақтың IV фазасы деп те атайды.

CDC-де осындай сирек салдарды қадағалауға арналған арнайы бағдарлама бар (VAERS) және вакцина алған адамның денсаулығындағы қандай-да бір сипаттамалар вакцинаға қатысы бар-жоғын талдайды. Pfizer тіпті осы мақсатта вакцина алушылар өздерінің шағымдары туралы есеп беруі үшін веб-сайт ашты. Егер мұндай проблемалар туындаса, реттеуші оларды тез іздеп тауып, араласады.

«Спутник V» жағдайында мұндай қырағылық бағдарламалары жоқ, сондықтан біз әлеуметтік желілердің күшіне және халықтың кез-келген вакциналарға деген жалпы күдігіне ғана үміт арта аламыз.

Теорияға сәйкес, вакцинацияға байланысты инфекцияның антиденеге тәуелді күшеюі (ADE) пайда болуы мүмкін, яғни вакцинадан кейін ауру одан да ауыр болуы мүмкін. Дегенмен қазір тексеріліп жатқан вакциналардың ешқайсысында да әлі мұндай бірде-бір факт тіркелген жоқ. Жаппай вакцинация ондай жағдайлардың болу мүмкіндігін бірнеше есе көбейтетінін ескере отырып, өндірушілер мұндай фактілерді неге жасырғысы келетіні түсініксіз. Антивакцинаторлар әсерді біледі, сонымен қатар, барлық иммунологтар тарапынан, мысалы, Pfizer/BioNTech хаттамасында, егер ADE күдігі болса, зерттеуді тоқтату критерийлері тікелей тағайындалған. Мұндай ештеңе әлі тіркелген жоқ. «Спутник V» протоколында да осыған назар аударылады.

ADE-дің теориялық ықтималдығын, векторлық вакциналардың инактивтелген және суббірлікті вакциналармен салыстырғанда артықшылықтарын, жануарларға жасалған эксперименттерде коронавирустық вакциналардың сынақ нәтижелерін (жануарлардың көпшілігі Covid-19-мен мүлдем ауырмайды, ал кейбірі тек жұмсақ түрінде, яғни адамдар сияқты ауырмайды) және басқа да қызықты сұрақтар талдауға болады. Бірақ қорытынды бірдей болады – ADE теориялық мүмкіндігі бар, ал нақты факті жоқ.

Сонымен, вакцина алған дұрыс па? Бұл ретте ғалымдар арасында  "әр адамның тәуекел деңгейі әртүрлі. Біріншіден, коронавирустың әртүрлі жастағы адамдарға әсері әртүрлі, екіншіден, көп нәрсе өмір салты мен оқшаулауды сақтау қабілетіне байланысты. Сіз қаншалықты жас болсаңыз және басқа адамдармен аз байланыста болсаңыз, жедел вакцинаның пайдасы аз – немесе керісінше" дегендер де болды. Мұндай пікірлерден кейін әрине елдің әрі-сәрі күйде қалары анық. Ендеше, вакцинаға қатысты байламды әлі де толық зерттеп, халыққа түсіндіру жұмыстарын сауатты жүргізген абзал тәрізді...