В Атырау -2 
Тиісті мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар қаланың дәл ортасында бірінші және екінші инстанция соттарының ғимаратты сүру туралы шешімдеріне қарамастан құрылыс компаниясының заңсыз құрылыс жұмыстарын жалғастырып жатқанын байқамағандай кейіп танытуда.
Бұл іс бойынша сот шешімі 2024 жылдың 6 маусымында шығарылған. Желтоқсан айында жауапкердің апелляциясы қабылданбай, шешім күшінде қалды, барлық тиісті органдар хабардар етілді. Алайда ғимаратты бұзу да, құрылысты тоқтату да жүзеге асқан жоқ. Нысанды заңдастыруға ешқандай негіз жоқ, бірақ куәгерлердің айтуынша, құрылыс компаниясы осы айда жаңа тұрғындарға пәтер кілттерін табыстауды жоспарлап отыр.
Сот шешімінен кейін қысқа үзіліс жасап, құрылыс компаниясы жасырын түрде, көбіне түнде жұмыстарын қайта бастады. Қала билігі төрт жыл бойы бұл жағдайға көз жұма қарады, ал осы уақыт ішінде заңсыз салынған тұрғын үй кешені ондаған адамға сатылып үлгерді. Бұл адамдар өздерінің жинаған миллиондарын осы пәтерлерге салды. Егер ғимарат бұзылса (немесе бұзылған кезде), олар атқарушы билік пен қадағалау органдарына негізді шағым түсіре алады. Өйткені ақылға қонымсыз жағдай дәл осы органдардың әрекетсіздігінен туындады.
"Қандай дәлелдеріңіз бар?"
Қалалық билік пен қадағалау органдарының жылдар бойы көз жұма қарауы құрылыс компаниясына тұрғындарды алдап, заңсыз нысанды сатуға мүмкіндік берді. Бұл мәселені тоқтатуға тырысқан қарапайым қала тұрғындары болды, бірақ жауапты тұлғаларды ояту мүмкін болмады.
2023 жылы Жарбосынов көшесіндегі 62-үйдің тұрғындары құрылыс алаңының тым жақын орналасуы салдарынан қадаларды қағу кезінде ғимарат қабырғаларында жарықтар пайда болғанын айтып, қала билігіне хат жолдады. Сол кездегі қаланың бас сәулетшісі Е. ҚАБДИНОВ жауап ретінде: "Бұл мекенжай бойынша басқармада ешқандай ақпарат жоқ" деп жазды. Тұрғындар құрылыс компаниясының үш жыл бойы 25 сотық жерге көпқабатты екі үй тұрғызып жатқанын, бірақ ешқандай рұқсат құжаттарының жоқ екенін мәлімдеді. Бұл жер тұрғын үй, газбен жұмыс істейтін қазандық және жанармай бекеті арасында орналасқан.
Кейін 2024 жылы сотта бұл деректер расталды – құрылыс компаниясы сот талабы бойынша да құрылысқа рұқсат құжаттарын ұсынбады. Сот ғимаратты бұзуды ғана емес, сонымен қатар компания басшыларын «құжатсыз қаржы жинау» әрекеті үшін жауапқа тартуға қаулы етті. Айта кетерлігі, бір жыл бұрын сол кездегі бас сәулетші Е. Қабдинов: "Сіздердің өтінішіңізде құрылыс нысанына қатысты заң талаптарының бұзылғанын растайтын дәлелдер көрсетілмегендіктен, тексеруге негіз жоқ" деп мәлімдеген.
Яғни, бақандай сәулет инспекциясының басшысы ешқандай келісімсіз және тиісті құрылымдардың, соның ішінде өзі басқарып отырған мекеменің мақұлдауынсыз салынған көпқабатты екі ғимаратқа назар аудармаған. Сонда қарапайым қала тұрғындарынан қандай дәлелдер күтіп отыр?
Ал МСҚБ пен әкімдік бастарын құмға тығып алғандай ұстанымда болды. Әйтпесе, төрт жылдан бері орталық алаңның түбінде бой көтеріп жатқан 13 қабатты үйлерді қалайша байқамауға болады?
Бұл әрекетсіздік әдейі жасалды ма, әлде бюрократиялық жүйенің инерциясы ма, белгісіз. Бірақ мемлекеттік органдар тек 2023 жылы МСҚБ басшылығы ауысқаннан кейін ғана әрекетке көшті. Нариман БИҒАЛИ қызметіне кіріскен бойда бұл жағдайға назар аударды. Ғимараттар толық 13 қабатқа жеткен кезде, МСҚБ-ның сотқа берген талап-арызы негізінде құрылыс заңсыз деп танылды.
"Бірдеңе болса – көпқабатты үй түгел жарыламыз"
Әйтсе де, осы құрылыс алаңына көрші болу бақыты бұйырған 120 пәтерлі үйдің мәселесіне қала билігі соқыр түгілі, 15 жыл бойы керең де болып отыр. Жарбосынов көшесіндегі 62-үй одан да ескі ықтимал жемқорлық схемалары мен қала басшыларының немқұрайлы әрекеттерінің құрбанына айналды.
Бұл үй, жылына қарамастан, қаладағы ең жасыл, таза және ұқыпты аулалардың бірі болып саналады. Тұрғын үй кешені өзіне тиесілі қазандықпен жылытылады, бұл ПИК-тің сапалы қызмет көрсетуінің бір дәлелі. Алайда заңсыз құрылыс жүргізген компания абаттандырылмаған аула мен қауіпті желілерді қалдырып кетті. Жылу қазандықтарын іске қосу тұрғындар үшін қорқынышты еді. Тұрғындардың қолдауымен ПИК қазандықтағы бүкіл жабдықты муфтасына дейін ауыстыруға мәжбүр болды, құбырлар мен қазандықтар, сорғылар да жаңартылды. Қарызға кеспе тастар төселді, балалар алаңы салынды, ал жыл сайын бүкіл қауым болып тозған құбырларды ауыстырып, лифтілерді жөндейді. Тұрғындар табиғаттан да, биліктен де ештеңе күтпейді. Олардың жалғыз сұрайтыны – бірінен соң бірі ауысқан қала әкімдерінен ретсіз төселген электр желілерін заңдастыру. Өйткені олар үзілсе, ең жақсы жағдайда жарықты сөндіреді, ал ең нашар жағдайда (егер бұл қыс мезгілінде орын алса) бүкіл 120 пәтерлік үйдің жылыту жүйесін істен шығаруы мүмкін.
- Кабель алғаш ТРЦ «Байзаар» құрылысы кезінде үзілді, – дейді №62 үйдің басқарма төрағасы Минас АВЕДЬЯН. – Сол кезде ғажайыптың күшімен жұмысшылар аман қалды. Осыдан кейін пластик қабықты сымды жерге тастады. Енді ол көліктердің қозғалысы мен асфальтқа үйкелістен үнемі үзіліп тұрады. Оның өзі де әбден тозған, бірнеше рет жамалған. Әр үзілген сайын тәулік бойы жарықсыз, сусыз, жылусыз және лифтсіз қаламыз.
Төрағаның айтуынша, жөндеу жұмыстары үнемі тұрғындардың есебінен жүргізіледі. Әр муфта үшін 400-600 мың теңге төлеуге тура келеді. Үзілген жерді қарау үшін жер иелерінен рұқсат сұрау қажет. Ол жерде бетон немесе асфальт болады, оны ашып, ақау орнын анықтағаннан кейін ғана мердігер шақырылады. «Атырау Жарық» тек ПИК кепілдік хат рәсімдеген кезде ғана жөндеу жұмыстарын жүргізуге келеді, өйткені барлық шығынды тұрғындар өздері көтереді. Үй қоры бұл мақсатқа шамамен 3 миллион теңге жұмсағаны анықталды.
- Бір жақсысы – біздің үй ұйымшыл, тұрғындар бей-жай қарамайды. Бірақ мұны шексіз көтере беруге бәрінің бірдей мүмкіндігі жоқ. Бізде зейнеткерлер, көпбалалы отбасылар, мүмкіндігі шектеулі балалар тәрбиелеп отырған жанұялар тұрады.
Бастапқы кезде-ақ тұрғындар әкімдікке, МСҚБ-на және қалалық сәулет басқармасына жүгінген. Өйткені құрылыс магистральды электр кабелі мен қазандықтан шығатын құбырдың үстінде жүргізілген.
- Ол жерде ауыр техника жұмыс істеді. Егер құбырға зақым келсе, ол істен шығуы мүмкін. Бұл қазандықтардың тоқтауына, ал ең нашар жағдайда – жарылысқа әкелуі ықтимал, – дейді Аведьян.
Мұндай жағдай бұрын орын алған. 2024 жылдың 6 қыркүйегінде құрылыс компаниясы NB Towers кезекті түнгі жұмыстар кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтамай, көрші үйдің қоршауына жақын орналасқан өздерінің газ құбырын мини-экскаватормен жарып жіберген. Бағына орай, бұл кешкі уақытта орын алды. Балалар алаңы бос болды, ешкім газ бұлтымен уланып қалмады, от тұтанған жоқ, ешкім тұрған көліктерді от алдырмады. Ал біліксіз мердігер не істеді? Жобасыз, техникалық тапсырмасыз, жер асты желілерінің жоспарынсыз жұмыс істеген ол жұмыстарды тоқтатып, үнсіз ғайып болды.
Таңғы 5-те қазандық операторы құбырдан қатты қысыммен шығып жатқан газды иісі мен ысқырық дыбысы арқылы апатты анықтады. Ол темекі шекпейтін адам еді, жолы болды. Дереу газ қызметінің апат бригадасын шақырды. Құбырды тұмшалап, газдың таралуын тоқтатты. Ал құрылыс жұмыстарына тапсырыс беруші мен құбыр иесі – NB Holding құрылыс компаниясының өкілі бұл уақытта тыныш ұйықтап жатқан еді.
Елес желілер
Үйдің магистральды желілері мен қазандық құбыры қалайша бөтен аумақта қалды? 2006 жылы құрылыс компаниясы аяқталмаған үйді қала билігінің балансына тапсырды. Электр кабелі ақылға қонымсыз болса да, бір шақырым қашықтықта басқа үйдің ауласында орналасқан тарату қосалқы станциясына қосуға рұқсат берілді. Алайда әкімдік бұған қынжылмады – желілерді есепке алмастан қабылдау актісіне қол қойылды. Тұрғындар құрылыс компаниясының қандай қулық жасағанын кейінірек білді – олардың инженерлік желілері иесіз болып шықты. Шенеуніктер бұл желілердің маршрутын қаланың картасына енгізуге де мән бермеді – үй қабылданғалы 19 жыл өтсе де, тұрғындардың ондаған өтінішіне қарамастан, ешбір әкім бұл мәселені шешкен жоқ.
Кейіннен қаңырап қалған тікұшақ зауытының аумағы үш жаңа иеленуші арасында бөлінді. Оларға №62 үйдің электр кабелімен бірге жер телімі сатылды, бірақ сатып алушыларға бұл туралы ескертілмеді. Осылайша, 120 пәтерлік үйді қуаттандыратын электр кабелі ТРЦ «Байзаар» тұрақ алаңының, Syilyq сауда орталығының жол бөлігі мен NB Towers тұрғын үй кешенінің аумағының астында қалды. Бұл кешен Ж. Омаров дегенге тиесілі жер телімінде салынған.
Бұрын бұл 25 сотық жерде екі қабатты коттедж тұрған. Қазір онда даулы екі биік ғимарат бой көтерді. Тұрғын үй кешені рұқсат құжаттарын алмағаны таңқаларлық емес – эскиздік жобаның өзі көптеген сауал тудырады. Сонымен қатар, өрескел заң бұзушылық орын алды – бастапқыда 12 қабатты болып жоспарланған ғимаратқа құрылыс компаниясы тағы бір қабатты, 13-ші қабатты қосты. Бұл екі тұрғын үй мұнарасы көршілес көпқабатты үй, жанармай бекеті, кеңсе және сауда орталығының арасына соншалықты тығыз орналасқан, тіпті қоршау жасауға орын қалмаған. Тұрғын үй кешенінің жеке кіреберіс аймағы жоқ, автотұрақ пен балалар алаңы туралы айтудың өзі артық. Құрылыс техникасы мен материалдары уақытша бөлінген «дәліз» арқылы – көршілес бизнес-орталықтың аумағы арқылы жеткізілді. Орынның тарлығы соншалық, кейде №62 үйдің ауласына жоғарыдан құрылыс материалдары – қаптама тақталары, фанера, гипсокартон және цемент қаптары құлап жатады.
№62 үйдің балалар алаңы түсінікті себептермен бос қалды – тұрғындар балаларын далаға шығаруға қорқады, өйткені бес жылдан бері оның үстінде көп тонналық құрылыс кранының жебесі ілініп тұр. Желді күндері ол сықырлап айналып тұрады.
Жарбосынов көшесіндегі 62-үйдің тұрғындары не талап етеді? Олар өздерінің қауіпсіздігіне алаңдайды, өйткені қаланың жоспарында көрсетілмеген инженерлік желілердің үнемі зақымдануы үлкен қауіп тудырады. Олар шенеуніктерден әлі күнге дейін иесіз тұрған желілерді балансына алуды сұрайды (ақылға сыймайды, бірақ жоғары технологиялар дәуірінде мұндай жағдайлар әлі де кездеседі). Ең болмағанда бұл желілерді қаланың картасына енгізсе дейді. Өйткені уақыт тек адамдарды ғана емес, тозған электр кабельдері мен газ құбырларын да аямайды – олар барған сайын қауіпті ақаулар шығара бастады.
Әкімнен now how
Алдыңғы әкімдер барлық сұраныстарды созбақтап, басқа мекемелерге бағыттап жіберетін. Ал қазіргі әкім Шәкір Кейкин ұзақ уақыт бойы оның қабылдауына кіруге тырысқан №62 үйдің басқарма мүшелеріне «әрқайсысы жүз мыңнан жинауды» ұсынды.
- Ол бізге бұл желілерді «ұмытып», әр пәтерден 100 мың теңгеден жинап, өзімізге трансформатор сатып алуды ұсынды. Яғни, заң бұзушылықтармен қабылданған үйді кезінде қала билігі заңды айналып қабылдаған және бұл «тек құр рахметпен» жасалды деп айту қиын. Ал енді олардың қателіктерін біз түзетуіміз керек пе?" – дейді №62 үйдің басқарма мүшелері Маржан ЖАЙЫҚОВА, Минас АВЕДЬЯН және Айбар АГЕДИЛОВ. - Ол трансформаторды резервтік апаттық қақпалардың орнына орнатуды ұсынды, осылайша төтенше қызметтердің аулаға кіруін жауып тастамақ. Өз тарапынан ол құм мен қиыршық тас мәселесін «шешуге» уәде берді.
- Міне, осылай. Коммуникациялар – өзгенікі, ал проблема – біздікі," – дейді №62 үйдің тұрғыны Наталья МАРЬЯНОВА. - Біз қызметтерді осы иесіз желілер арқылы аламыз, ал қала оларды бізге іліп қойды. Жарайды, мойындамасын. Бірақ ең болмағанда оларды қаланың картасына енгізіп, тракторлар мен КамАЗдар жүрмейтін, үйлер мен сауда орталықтары салынбайтын арнайы дәліз бөлсін. Немесе үйді трансформаторлық қосалқы станциямен қамтамасыз етсін. Құм мен қиыршық тасты өзіміз береміз. Ал сіз қазір қаланың картасында біздің желілер қайда орналасқанын білесіз бе? Исатай мен Махамбет алаңында.
Әмина ИМАШЕВА
«АЖ» анықтамасы:
Қазақстанда сот шешімдерінің орындалуын келесі органдар мен лауазымды тұлғалар қамтамасыз етеді:
- Сот орындаушылары – мәжбүрлеп орындатуды жүзеге асырады.
- Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет – сот шешімін елемеу; бүлінген нысанды бұзу шараларының қабылданбауы; апаттық қауіпті жағдайларда әрекетсіздік; құрылысқа заң бұзушылықтармен жер телімін бөлу; заңсыз салынған ғимараттағы тұрғын үйді сату бойынша сыбайлас жемқорлық келісім белгілерін анықтау бойынша лауазымды тұлғалардың әрекеттерінің заңдылығын тексереді.
- Әділет департаменті – мемлекеттік сот орындаушыларының қызметін бақылайды.
- Прокуратура – заңдылықтың сақталуын қадағалайды, соның ішінде сот орындаушылары мен мемлекеттік органдардың әрекетсіздігін бақылау.
- Әкімдік – егер сот шешімі объектіні бұзуды талап етсе, әкімдік өз құзыреті шеңберінде (жер мәселелері, құрылыс бақылауы, бұзу) оның орындалуын қамтамасыз етуге міндетті.