В Атырау +27 
Атырауда ер адамға өлі киіктердің мүйізін кесіп алғаны үшін үш жыл бас бостандығын шектеу жазасы тағайындалды.
Бұл жағдай жиі кездесетін оқиғалардың бірі, бірақ оның астарында заңнамалық қайшылықтар жатыр. Киік ресми түрде сирек кездесетін түр ретінде Қызыл кітапқа енгізілген, алайда оның популяциясы айтарлықтай артқан. Соған қарамастан, заң әлі де қатаң, киіктерге қатысты кез келген әрекет қатаң жазаланады.
Бұл шегі емес
Экология министрлігінің мәліметінше, 2023 жылы киіктердің саны шамамен 2 миллионға жеткен, бұл әлемдік популяцияның 98%-ын құрайды. Атырау және Батыс Қазақстан облыстарында мекендейтін Орал популяциясында 2023 жылы 1 миллион 300 мың бас киік тіркелген. Ал «Охотзоопром ӨБ» РМҚК деректеріне сәйкес, 2025 жылдың 12 мамырында Атырау облысында көктемгі миграция кезінде 10 мың киік: 4 мың бас – Индер ауданында, 1 мың бас – Махамбет ауданында, 5 мың бас – Құрманғазы ауданында байқалған. Алайда 2024 және 2025 жылдың басында аумақтық инспекция ресми санақ жүргізбеген.
Фермерлер арасында алаңдаушылық артып келеді – киіктердің егінге зиян келтіруі және жем-шөп тапшылығы туралы шағымдар жиілеп барады. Жылыой, Құрманғазы және әсіресе Азғыр аймағында бұл мәселе айқын байқалады.
Киік сирек кездесетін түр ме, әлде заңнамалық қайшылық па?
Ресми түрде киік әлі де сирек және қорғалатын түр ретінде Қызыл кітапта, бірақ оның популяциясы қарқынды өсіп жатыр. Соңғы рет тізім 2021 жылы қайта қаралған, сол кезде елдегі киік саны 842 мың бас болған.
Экологтардың түсіндіруінше, Қазақстанның Қызыл кітабы – Халықаралық табиғат қорғау одағының (ХТҚО) жіктемесін ескеретін, бірақ оны сақтамайтын дербес ұлттық құжат. 2023 жылы ХТҚО киікті «жойылып кету қаупі бар» санатынан «қауіп төнуі мүмкін» санатына ауыстырды. Яғни, ол енді өте аз түр болып саналмайды, бірақ әлі де қорғауды қажет етеді. Алайда, Қазақстанның Қызыл кітабында бұл өзгеріс әлі енгізілмеген.
Оған бірнеше себеп бар. Біріншіден, түрлерді қайта қарау – күрделі және ұзақ процесс. Қазақстанның Қызыл кітабының соңғы толық басылымы 2010 жылы шыққан, оны жаңарту талқыланғанымен, жаңа басылым әлі жарық көрген жоқ.
Екіншіден, саяси-экологиялық фактор бар: киікті тізімнен шығару халықаралық табиғат қорғау ұйымдарының наразылығын тудыруы мүмкін және басқа экологиялық жобалардағы ынтымақтастықты қиындатуы ықтимал. Сондықтан Қазақстан екі оттың арасында қалды: далада – киік көп, ал заңда – ол қорғалатын түр.
Қорғаудан атуға дейін
Олардың санын реттеу жүргізіліп жатыр. Атырау облысында киік ату 2024 жылдың 16 қаңтарында басталды. Бұл процесс «Охотзоопром» инспекторларының бақылауымен жүргізілді, ал ұшалар ветеринарлық тексеру үшін ет комбинаттарына жіберілді. Алғашында киік етін консервілеу жоспарланған еді, бірақ Атырау облысының аумақтық инспекциясының мәліметінше, өңірдегі ешбір ет өңдеу кәсіпорны бұл бағытты игермеген. Бұл таңқаларлық жайт емес: заңмен қорғалатын жануардың етін консервілеп, темір тордан бір шығу ғажап емес.
Сирек кездесетін түр, бірақ далада шашылып жатыр
...Енді мүйіз тауып алған Атырау облысының тұрғынына оралайық. 2024 жылдың ақпанында ол 71 киік мүйізін сақтағаны үшін үш жылға бас бостандығын шектеу жазасына кесілді. Оның айтуынша, мүйіздерді далада тауып алған. Алайда айыптаушылар оның аңшылықпен айналысқаны немесе сатуды көздегені туралы дәлел келтірмеген. Сот оның әрекетін ерекше қорғалатын жануардың бөліктерін заңсыз сақтау деп бағалады.
Бұл жерде мына жайтты ескеру қажет: ҚР «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы» заңының бабына сәйкес, қорғау шаралары тыйым салу арқылы жүзеге асырылады. Ал 2015 жылғы бұйрық бойынша, мүйіздер дериваттар болып саналады. Айта кету керек, он жыл бұрын олар шынымен де дериваттар болған, өйткені киік саны жойылып кету қаупінде тұрған еді.
...Осылай өмір сүріп жатырмыз. Далада миллиондаған киік жайылып, фермерлердің еңбегін таптап жатса, далада табылған мүйіздер үшін адам жазаланды. Қазақстанда шын мәнінде қорғалатын – киіктің өзі емес, оны қорғауға байланысты бюрократиялық жүйе деген ой қалыптасады.
Анастасия ШЕРСТЯНКИНА