«Ақ Жайық» ғасыр басында не туралы жазды

2000 жыл

«Ақ Жайық» ЖШС ағылшын тілінде басып шығарған «West Kazakhstan Today» апталығының алғашқы саны сатылымға шықты. Ең төменгі зейнетақы мөлшері 3500 теңгеге дейін көтерілді. 2000 жылдары коммуналдық қызметтер үшін төленбеген қарыз көп болды. 6 мың теңге жалақысы бар 4 баланың анасында 111 мың теңге қарызы болған. Атырау арқылы өтетін «Душанбе-Мәскеу» пойызы нағыз есірткі каналына айналды, есірткі курьерлері героин пакеттерін «өздерімен» алып жүреді. Жанбайда балық қорғау қызметі жергілікті тұрғынды браконьерлікпен ауланған балығымен ұстады. Балықшылар балықтарын қайтарып алып, балық қорғау қызметкерлерінің машинасына тас лақтырды. Өрттен кейін №2 қалалық аурухананың (бұрынғы БСМП) жөндеу жұмыстары аяқталды. Денсаулық сақтау министрі Мария Омарова елдегі көптеген дәрігерлер сапалы әрі салыстырмалы түрде арзан дәрі-дәрмектерді тағайындауды тоқтатқанын айтты, олардың нақты коммерциялық жеткізушілердің мүддесін жақтайтыны анық.

«Егер елорда сырт фирмаларға лимит берсе, мен полицияға оларды балыққа жолатпауды бұйырамын», - деп мәлімдеді облыс әкімі Тасмағамбетов. Бүкіл лимит «Атыраубалыққа» берілді. Қаланы мыңдық купюралармен толтырған жалған ақша жасаушылар тобы ұсталды. Қызылқоға ауданы Кенбай ауылындағы 65 жастағы зейнеткер Елемес Кетебаев өзіне шабуыл жасаған қасқырды жалғыз өзі тойтарды. Зюйдвестовская Шалыга аралында жүздеген итбалық қырылып, өлекселерінен күкірт табылды. Жылыой ауданындағы Қияқ өзенінде өлген итбалықтардың шоғырланып қалғаны байқалды.

Сәтпаев көшесінде «Шапағат» қорының қайырымдылық қаражатына салынған жаңа мешіт ашылды. Жеңіс саябағында «Қиял әлемі» ойын-сауық кешені ашылды. Атырау музейіне Жылыой ауданы Аралтөбе қорымын қазу кезінде табылған «Алтын жауынгер» қойылды. Қытайлықтар Привокзальныйда сумен жабдықтау және кәріз бойынша пилоттық жобаны қолға алды. Н.Назарбаев Қашаған кен орнының ресми ашылу салтанатында теңіздегі «Сұңқар» бұрғылау қондырғысына барды. Шегіртке бүкіл егінді жайпап кетті. Сот орындаушылары мен ҰҚК қызметкерлері 40 келі героин партиясын жойды, қара базар бағасымен бұл партия 4 миллион доллар тұрады. «Ақ үйдің» жанындағы алаңда Бейбарыс Сұлтанға, ал музыка колледжінің жанында Дина Нұрпейісоваға ескерткіш қойылды.

2001 жыл

Атырауда бір әйел азаматтық некедегі күйеуіне «тапсырыс берді», ер адамды 400 долларға өлтірген. Балық қорғау қызметіндегі шайқас: басшы Қанат Сүлейменов пен ішкі «оппозиция» бір-бірін айыптады. Алматылық биолог Саида Қабегенованың зерттеу нәтижелері жарияланды: «Шығыс Қашаған-1» ұңғысы маңындағы балықтың бәрі күкіртсутекпен уланған. Дәулетті адамдардың пәтеріне әлденеше рет шабуыл жасап, танымал адвокат Людмила Калягинаны өлтірген төрт қылмыскер сотталды. КТҚ құбыры арқылы алғашқы мұнай жіберілді. «Ақ Жайыққа» - 10 жыл. «AЖ» жариланымынан кейін Тайсойғандағы «қарт бала» Нұржан Өркешбаев Германияға емделуге жіберілді. Әкімдердің бұрынғы шешімдері жойылды, енді біз жылу үшін жыл бойы емес, тек жылыту маусымында төлейміз. 

«Атырау» футбол клубы жаңарған «Мұнайшы» стадионында жоғарғы лигадағы алғашқы кездесуін өткізіп, бірден күміс жүлдегер атанды. Атырау спортшысы Марат Айтқалиев кикбоксингтен әлем чемпионы атанды. Еркінқалалық бекіре зауытында қортпа мен кертіктің буданы өсіріліп, оны белшип деп атады. Ол кезде мәслихат сессиясы қазіргіден әлдеқайда қызу өтетін. Исатай аудандық мәслихатының депутаттары тәуелсіз Қазақстан тарихында алғаш рет әкімге сенімсіздік білдіру мәселесін көтеруге тырысты, бірақ импичмент жариялау үшін оларға дауыс жеткіліксіз болды.

Балқұдық ауылының маңына Ресейдің кезекті зымыраны құлады, зардап шеккендер жоқ. ҚРХП жергілікті филиалының мүшелері әкімдік алдында митинг өткізіп, Атырау қаласының әкімі Д.Тұрғановтың қызметінен кетуін талап еткісі келеді. Олар 1999 жылы №15 сайлау учаскесінде сайлаудың бұзылғанына және кейін мәжіліс депутаттығына кандидаттықтан Ғазиз Алдамжаровтың шеттетілуіне кінәлі деп санайды. Бірақ билік олардың шағымын қабылдамады. Түріктің «Финтрако-Тепе» компаниясының жергілікті жұмысшылары ереуілге шықты, бұған түрік азаматтарының еңбек құқығын бұзуы және адами ар-намысқа нұқсан келтіруі түрткі болды. ҰҚК фирманы тексеру жұмыстарын бастап, «Финтрако-Тепеден» түріктің 91 заңсыз жұмысшысын анықтады. Жилгородок пен Авангард арасында жаяу жүргіншілерге арналған жаңа көпір ашылды.

2002 жыл

Республикада тек «Ақ Жайық» ЖШС батылдықпен еліміздегі қуғын-сүргінге ұшыраған «Республика» газетінің кезекті санын басып шығаруды қолға алды. Осыдан кейін белгісіз біреулер түнде баспаханаға жанатын қоспасы бар бөтелке лақтырып, өртеп кетті.

Бірақ біз оңайлықпен беріспейміз, баспахана қысқа уақыт ішінде бұрынғы жұмыс режиміне оралды. Оның үстіне, «АЖ» 64 беттік боп шыға бастады, яғни, аймақтағы ең ірі газет және елімізде көлемі жағынан «Караваннан» кейін екінші орында болды.

«Қазақойл» президенті Н.Балғымбаев Атырау мұнай өңдеу зауытын қайта жарақтау басталғанын мәлімдеді: жапон банктері несиелендірген жобаның жалпы құны - 335 миллион доллар. «Қазақойл» «Қазтрансойлмен» біріктіріліп, «Қазмұнайгаз» деп аталатын құрылымға айналды. Ол кезде Жайықта әлі де қаракөз болатын. Бір қала тұрғыны бір тәулікке жетпейтін уақытта 1267 дана қаракөз аулады. Рекордшының аты-жөні жарияланбады, өйткені заңға сәйкес, қаракөзді аулау нормасы - күніне 3 кг. Драма театрды күрделі жөндеуге бөлінген 25 миллион теңге бюджет қаражаты ғайып болды. Мердігер және қосалқы мердігер фирмалардың директорлары айыптау орындығына отырды, ал олардың «қамқоршылары» тасада қалды. Аңшылыққа шыққан қала әкімі Дүйсенғали Тұрғанов пен облыс әкімінің орынбасары Фархат Ерғалиев атыс қаруынан жарақат алып, медициналық көмекке жүгінді. Ал ел ішінде ұзақ уақыт бойы шенеуніктер шыққан сол аңшылықта не болды деген өсек-аяң көп айтылып жүрді. Сенсациялық жағдай - армян шапитосындағы аю Катя Атырауға гастрольдік сапар кезінде үшем қонжықты дүниеге әкелді. Қонжықтарға Атырау, Ақтау және Астана деген ат берілді. Атырау-Алматы рейсіндегі жанжал: билеті бар 30 жолаушы ұшаққа отыра алмады, өйткені олардың орындарын «блатнойлар» иеленген. Серікбек Дәукеевтің орнына облыс әкімі болып Аслан Мусин тағайындалды. Аймақтың жаңа басшысын ел президенті ұсынды.  

Н.Назарбаевтың сол келген сапарында орынсыз «қалжыңдаған» жол полициясы сержанты бір жарым жыл түрмеде отырды. Ол полиция ҚІІБ-не ұялы телефон арқылы қоңырау шалып, президент баруы тиіс «Мұнайшы» спорт кешеніне бомба қойылды деп хабарлады. Экологтар, кәсіподақтар және қарапайым тұрғындар Қарабатанда Aджип ККО газ өңдеу зауытын салу жоспарына наразылық білдіруде. Әрине, бізді ешкім тыңдамады. Привокзальныйдағы сумен жабдықтау және кәріз бойынша пилоттық жоба сәтсіздікке ұшырады. 6 миллион тонна кесек күкіртті ашық аспан астында сақтағаны үшін ТШО 11 миллиард теңге төлеуге міндеттелді, бірақ Жоғарғы сот бұл соманы 1 миллиардқа дейін азайтты.

2003 жыл

Сот «Қалалық су арнасын» Атырау тұрғындарына орнатылмаған су есептегіштері үшін жиналған 19,1 миллион теңгені қайтарып беруге міндеттеді. Оқырмандарымыздың және «Жди меня» бағдарламасының көмегімен табылған бомж болып жүрген мүгедек ұлын алып кетуге Атырауға Владикавказдан анасы келді. Халық арасында «аппендикс» деп аталып кеткен облыс әкімдігінің жалғамасы бюджеттен 17 мың долларға сатылып, сол бюджеттен 250 мың долларға сатып алынды. Атырау соты ел аумағына «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қоғамдық бірлестігінің қызметіне тыйым салды. АҚШ қорғаныс министрлігінің қаражатына Привокзальныйда әскери бөлімше салынып жатыр. Ірі коммуналдық қызметтерді жекешелендіру туралы шешім қабылданды, олардың қатарында «Су арнасы», «Дренаж» және «Арнаулы автобаза» бар. Каспийде құстар жаппай қырылды: аджиптіктер арнайы комиссия құруды күтпей-ақ, құс өлекселерінің басым бөлігін өртеп жіберді. Астана зертханасының өкілдері 147 өлексені зерттегеннен кейін олардың өліміне уытты заттар әсер еткен болуы мүмкін деген болжам жасады. Аджип ККО бар болғаны бір жарым миллион теңге айыппұл төледі. Атырауда Ұлыбританияның Сауда өкілдігі ашылды. «Қазақфильм» Доссор маңында «Сор жағасындағы құжыра» картинасын түсірді. Ирина Котлярова Superstar.KZ байқауына қаламыздың атынан қатысып, жүлделі орын алды. Атырау тұрғындары Женя Хлюпинге операция жасау үшін 45 мың доллар жинады. Жиырма жастағы жігіт үшін туған әпкесі Юля бауыр доноры болды.

2004 жыл

Атырауда Қазақстан журналистерінің конгресі өтті. Жергілікті биліктің әурешілігіне қарамастан, «АЖ» редакторы Сабыр Қайырханов облыстан ҚЖК атқару комитетінің мүшесі болып қалды. Теңіз мұнайының 30 миллионыншы тоннасы Новороссийск маңындағы КТК теңіз терминалына жөнелтілді. Туберкулезге қарсы сапасыз вакцинаның салдарынан облыста 34 бала ауырып қалды. «Дольче вита» мейрамханасының даяшысы шеф-аспаз Роберто Спадаччиниді итальян тілінде үнемі тіл тигізіп, намысына тигені үшін сотқа берді. Біреулер «Атыраубалық» президентінің қауіпсіздік жөніндегі кеңесшісі Ж.Каметовтің қызметтік көлігіне автоматтан оқ жаудырып, ол ауыр жараланды. «Ақ Жайық аруы» журналының алғашқы саны жарық көрді. 19 қыркүйекте мәжіліске сайлау өткізіліп, жаппай заң бұзушылықтар мен бұрмалаушылықтар орын алды. Кандидат С.Қайырхановтың штабы жеңістің арсыздықпен ашық ұрланғанын мәлімдеді. Облыстық сот «Ақ Жол» партиясынан мәжіліс депутаттығына бұрынғы кандидат Шыныбек Көшалиевті 6 жылға бас бостандығынан айырды. Жоғарғы сот оған үш жыл шартты мерзім беріп, колониядан босатты.

2005 жыл

Қыс қатал болды; бір айдың ішінде зираттың арнайы учаскесіне үсіп өлген қаңғыбас жандар жерленді. Облыстың саяси аренасында күтпеген жерден жаңа тұлға - Бергей Рысқалиев пайда болды. Халық оған Ақтөбедегі арақ зауыттарының бәрі дерлік тиесілі деп, оны облыс әкімі ретіндегі Мусиннің ізбасары ретінде көрді. Кейін солай болып шықты.  

«Гате Иншаат» түрік компаниясының нысанында түрік және жергілікті жұмысшылар арасында жаппай қақтығыс болып, бірнеше адам ауыр жарақат алды. 230 түрік жұмысшысы «қанды кектен» қауіптеніп, елдеріне асығыс аттанды. Екі айдан кейін қақтығыс қайталанды, бірақ бұл жолы тағы бір түрік компаниясы - «Сенімді Құрылыс» БК нысанында болды. Екі жағдайда да қазақстандық жұмысшылардың наразылығына түрік азаматтарының дөрекілігі мен қол көтеруі, сондай-ақ еңбек қатынастарының әділетсіз жүйесі түрткі болды.

Қалалық және облыстық жер бөлімдерінің басшылары ірі көлемде пара алды деген күдікпен қамауға алынды. Біріншісі 5 жылға бас бостандығынан айырылды, екіншісі ақталып шықты. Атырауда «Аслан Мусиннің отставкасы үшін» қоғамдық комитеті құрылды. Оппозиционерлер 5 мың қол жинап, Парламентке жолдады, бірақ атыраулық депутаттардың бұл тақырыпты көтеруге батылы бармады.

Жазда Теңіздегі газ өңдеу зауытында ТШО-ның қазақстандық тарихындағы ең ірі апат болды. Өндірісті толық тоқтатып, барлық қызметкер қауіпсіз жерге көшірілді. Прокуратура қылмыстық іс қозғады. Тамызда жергілікті оппозиционерлер «Әділетті Қазақстан үшін» қозғалысының жетекшісі, мәжілістің бұрынғы спикері Жармахан Тұяқбаймен кездесуге жиналды. Оппозиция кездесуге орын іздеп, қала ішін шарлап жүргенде, Н.Назарбаевтың жақтастары «Нұрсұлтан-Қазақстан!» деп талмай ұрандатып, олардың соңынан қалмады.

Күзде «ЗСК» белсенділері қызмет бабын асыра пайдаланды деген айыппен 7 жыл жаза алған оппозициялық саясаткер Ғалымжан Жақияновты қорғау үшін митинг өткізуге тырысты. Бірақ жолда орталық алаңға бара жатқанда оларды полиция қоршап алды. Өтпей қалған митингке қатысушылардың барлығы да билікке бағынбағаны үшін ұсталып, оларға айыппұл салынды. Мақат ауданындағы ондаған үй бірнеше сағат жауған жауын-шашын салдарынан су астында қалып, қирады, шығын 1,3 млрд теңгені құрады, жүздеген адам баспанасыз қалды. Ал билік драма театрды жөндеуден үмітін үзбейді. Бюджетке ондаған миллион теңге шығын әкелген бірнеше сәтсіз әрекеттен кейін билік тағы 500 миллион бөлді. Арзан баспана мемлекеттік бағдарламасы бойынша салынған «Алмагүл» ықшамауданындағы үйлерге қоныстандыра бастады.

Елдегі президент сайлауының нәтижесі: Назарбаевқа 86,14%, Тұяқбайға 11,44% дауыс берілді. Учаскелер бойынша дауыс беру нәтижелері таң қаларлық: Назарбаев үшін 50-ден 99%-ға дейін, ал оның бәсекелесі үшін 0,1%-дан 51%-ға дейін дауыс берілген.

Дайындаған Зульфия ИСКАЛИЕВА