В Атырау +2 
Құлсарыдағы салынып жатқан «Жайлы мектеп» нысанында төтенше жағдай орын алды. Бұл оқиға мердігер мен тапсырыс беруші арасында ашық дау тудырып, жауапкершіліктің нақты бөлінбегенін көрсетті. Толығырақ «Ак Жайық» материалында.
Жоба туралы қысқаша:
Ұлттық жоба түрлі құжаттар мен баяндамаларда «Жайлы мектеп», «Келешек мектептері» деп аталып жүр. Барлық атаулар «Samruk-Kazyna Construction» АҚ арқылы жүзеге асырылатын бір бағдарламаны білдіреді.
Тапсырыс берушінің нұсқасы
Ұлттық жоба операторы әрі құрылысқа тапсырыс беруші «Samruk-Kazyna Construction» АҚ оқиғаға дереу жауап беріп, мәселені мердігермен байланыстырды. Компания хабарламасында былай деп көрсеткен:
«Спорт залдың төбесінің шектеулі бөлігіне 6 тоннадан асатын ауыр жабын материалдары қойылған, соның салдарынан құрылымдық элементтерде жергілікті зақымдану орын алған».
Компания басшылығы мен техникалық бақылаушының қатысуымен комиссия құрылып, тәуелсіз ұйым тексеру жүргізгенін атап өтті. Барлық анықталған кемшіліктерді мердігер жоюға міндетті.
Мердігердің нұсқасы
Келесі күні мердігер «Turan Ascent» ЖШС өз мәлімдемесімен шықты:
«Шатырға ауыр материалдардың қойылуы себеп болды деген ақпарат ресми қорытындылармен расталмаған. Қазір металл конструкцияның тұрақтылығы, элементтердің қысылуы немесе жобалаудағы қателіктер сияқты барлық ықтимал факторлар қаралып жатыр. Сараптама аяқталғанша қандай да болмасын баға беруге ерте».
Яғни тапсырыс беруші құрылыс кемшіліктеріне назар аударса, мердігер мәселе тереңде – жобалау кезеңінде де болуы мүмкін екенін меңзеп отыр. Қай тарап жауапты екенін тек тәуелсіз сараптама анықтайды.
Қаржы мәселесі
Бұл тек мектеп құрылысы ғана емес, үлкен бюджетке қатысты мәселе. 2022 жылғы норматив бойынша «Жайлы мектептегі» бір орын құны – 4 млн 886 мың теңге. 1200 орынға арналған мектептің құны шамамен 5,8 млрд теңге.
2024 жылы ұқсас нысандарда бұл көрсеткіш өзгере бастады – шамамен 6,4 млрд теңге деп көрсетілген.
Құлсарыдағы жағдай жалғыз емес. 2024 жылы Ақтөбе облысы, Кеңқияқ ауылында 600 орындық «Жайлы мектеп» құрылысы іргесіндегі жарықтар мен бетонның үгітілуіне байланысты тоқтатылған. Құрылыс кемшіліктер жойылғанға дейін тоқтатылды. Бұл қиындықтар тек құрылыс кезеңінде ғана емес, жобалау негізінде де туындайтынын көрсетті.
Жобалау құжаттарының кемшілігі
Бастапқыда «Жайлы мектептер» біртекті жоба ретінде қарастырылған: 600, 1200 және 2000 орындық ғимараттарға типтік шешімдер әзірленіп, оларды бүкіл елде қолдану жоспарланған. Жоспар бойынша, тек құжаттарды нақты учаскеге бейімдеу жеткілікті болып, құрылыс процесі жылдамдатылуы тиіс еді.
Іс жүзінде жағдай басқаша болды. Типтік жобаларда нақты жер жағдайлары есепке алынбаған. Мысалы, Атырау облысында кей жерлерде орталықтандырылған жылу жүйесі мен сумен жабдықтау жоқ, кей жерлерде блокты-модульді қазандықтар, септик және су резервуарлары қажет болды. Барлығы қосымша түзетулерді немесе жаңа жобалық-сметалық құжатты талап етті. Нәтижесінде құрылыс жылдамдаудың орнына кешікті.
2025 жылы Жоғарғы аудит палатасы хабарлағандай, сол жылы тапсырыс беруге жоспарланған 152 мектептің жобалық-сметалық құжаттары әлі аяқталмаған. Көптеген нысан тіпті құрылыс алаңына да шықпаған, яғни шұңқыр да жоқ, мердігер де жоқ.
Жобалаушының рөлі
«Ак Жайық» газетінің сұхбатынан белгілі болғандай, Атырау облысының Білім басқармасы басшысы Марат Абуов мәлімдегендей, «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы ЕРС-келісімшарт механизмі арқылы жүзеге асырылады. Оған сәйкес құрылыс компаниясы мен жобалау ұйымы консорциум құрады.
Мұнда басты сұрақ туындайды: жобалардың сапасына кім жауапты? ЕРС-келісімшарт бойынша мектептер қолдануға дайын күйде салынады: консорциум құрады және дайын нысан беруге міндеттеледі. Құлсарыда бұл рөлді «Turan Ascent» ЖШС атқарды.
Ал «Samruk-Kazyna Construction» АҚ ресми түрде араласпайды: компания құрылыс салмайды да, жобаламайды да, бірақ ұлттық жобаның операторы мен тапсырыс берушісі болып саналады. Оған мерзімдер, ЖСҚ және материалдардың сапасына бақылау жүктелген. Қағаз жүзінде жүйе мықты: мердігер нәтиже үшін жауапты, «Самрұқ» бақылау жасайды.
Алайда іс жүзінде бәрі басқаша: шатыр құлады, тапсырыс беруші мердігерді айыптайды, мердігер жобаға мегзейді, ал жобалаушыларды ешкім көрмеген. Мұндай схемада жауапкершілікті шексіз біреуге аудару ыңғайлы.
Екі тарап та тәуелсіз сараптаманы күтетінін айтты. Бірақ Құлсарыдағы оқиға көрсеткендей: жауапкершілік айқын бөлінбесе, кез келген сызат ұлттық жобаға деген сенімнің жойылуына әкеледі.
Анастасия ШЕРСТЯНКИНА