В Атырау
-4 
Қазақстан Бас прокуратурасы Өскемендегі ауыр экологиялық жағдайға байланысты «Қазмырыш» металлургиялық кешенін тексеруді бастады. Компания қоршаған ортаны ластауда басты себепкер деп айыпталуда, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат агенттігі.
Өткен жылдың қараша айының соңында Өскеменді қалың түтін басты. Тұрғындар денсаулығының нашарлағанына шағымданса, билік 50 мыңнан астам оқушыны қашықтан оқуға ауыстырды. Тіпті, өңір әкімі Ермек Көшербаев мәселені мойындап, көшеге шыққанда түтіннен жөтел пайда болатынын атап өтті.
Эколог Роман Честных қарашада жағдай өнеркәсіптік шығарындылардың, қышқылдардың және күлдің қосарланған әсерінен нашарлағанын айтты. Оның айтуынша, бұл бір реттік құбылыс емес, қолайсыз метеорологиялық жағдайлардағы заңдылық.
«Егер бұрын түтін көк тұманға ұқсас газ тәрізді болатын болса, қазір бұл Алматының түтінінен кем емес , кәдімгі қара «қалпақ» іспеттес. Екі өзеннің болуы газ тәрізді қышқылдың конденсациялануына, күлдің, қышқылдардың, өндірістік газдардың қосарланған әсеріне жағдай жасаған. Қарашадағы жағдай – кездейсоқтық емес, бұл апаттың нәтижесі емес, қалада қалыптасқан жиынтық әсердің көрінісі. Ол әрдайым осындай ауа райы жағдайында қайталанып отырады», – деді Честных.
Ал төтенше жағдайлар департаменті бұл жағдайды желсіз ауа райымен байланыстырды, бірақ бұл тұрғындар арасында күмән тудырды. Кейін белгілі болғандай, қарашада ауадағы зиянды заттардың концентрациясы нормадан асып кеткен.
Сенат депутаты Ольга Булавкина үкіметті мәселені шешуге шақырды, бұл тексеруді бастауға түрткі болды.
«Қазмырыш» неге тексеріліп жатыр?
Бес ірі зауытты біріктіретін «Қазмырыш» үнемі экологиялық заңбұзушылықтар қатарында жүреді. Соңғы бірнеше жылда компания қоршаған ортаға келтірген зияны үшін бірнеше рет айыппұл төлеген.
2021 жылы экологтар күкіртсутегі мен күкірт диоксидінің шамадан тыс мөлшерін анықтады, бұл өсімдіктерге химиялық күйік әкеліп, адамдардың денсаулығын нашарлатқан. Сол кезде кәсіпорын 326 мың теңге айыппұл төлеп, экологияға 3,5 миллион теңге көлемінде залал өтеген.
Сол жылы Бұқтырма өзеніне ауыр металдардың мөлшері ондаған есе асатын ағынды сулар төгілді. Бұл үшін компанияға 291 мың теңге айыппұл салынып, экологиялық залал 8,2 миллион теңгеге бағаланды.
2023 жылы лайдың ағуынан Филипповка өзені ластанып, зиянды заттардың концентрациясы нормадан 140 есе артты. Сол кезде келтірілген залал ондаған миллион теңгені құрады.
Экология министрлігінің мәліметінше, «Қазмырыштың» шығарындылары қаладағы жалпы ластану көлемінің 44%-ын құрайды. Бас прокуратура тексеруді орынды деп санады, өйткені жұртшылық компанияны қалыптасқан жағдайға басты кінәлі деп есептейді.
Экологиялық проблемалар мен айыппұлдар
Компанияның экологиялық заңбұзушылықтарына күкірт пен көміртек диоксидінің шығарындыларының нормативтен асып кетуі жатады. Мысалы, 2022 жылы «Қазмырыш» рұқсатсыз шығарындылар мен Үлбі өзенін ластағаны үшін 45,32 миллион теңге айыппұл төледі. Жабдықтарды жаңғыртуға инвестиция салғанына қарамастан, ауа мен судың ластануы мәселесі сақталып отыр.
Эколог Роман Честныхтың айтуынша, осындай ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар қымбат тазарту технологияларына қарағанда, айыппұл төлегенді тиімді деп санайды. «Қазмырыш» жабдықтарды жаңартса да, жағдай әлі де идеалдан алыс.
«Егер деректерге көз жүгіртсек, Өскемендегі жалпы өнеркәсіптік шығарындылардың 44%-ы «Қазмырышқа» тиесілі. Компания атмосфералық ауаның ластану деңгейіне негізгі үлес қосады. Сондықтан Бас прокуратураның логикасы түсінікті. Бұдан бөлек, әлеуметтік желілерде тараған қоғамдық пікір де бар. Тұрғындар Өскемендегі күрделі экологиялық жағдайды көбіне «Қазмырыш» қызметімен байланыстырады», – деп атап өтті маман.
Экологтың айтуынша, «Қазмырыштың» шығарындылары бұрынғыдай деңгейде, жағдай тек ушығып барады. Бұл жүйелі экологиялық мәселелерге байланысты емес, күнделікті қызметтің нәтижесі. Басқа кәсіпорындарды бір уақытта тексеру керек, сонда ғана ауадағы жалпы жағдайды түсінуге болады. Бірін тексеріп, екіншісіне барып, бұл тек қарабайыр бақылау деңгейі», – дейді Честных.
Честных сондай-ақ ірі өнеркәсіп кәсіпорындарына зиянды шығарындыларды азайтатын қымбат құрылғыларға инвестиция салғаннан гөрі, миллиондаған айыппұлдар төлеген тиімді екенін мойындайды. Мұнда көп нәрсе Экология министрлігіне байланысты, ол ірі бизнеске заңдарды сақтауды талап етуі немесе ынталандыруы керек.
Экологтың айтуынша, басқа кәсіпорындармен салыстырғанда «Қазмырыш» өндірісті жаңғыртуға тырысады және шығарындыларды азайту динамикасын көрсетіп отыр. Алайда, жалпы жағдайды ескере отырып, бұл теңізге тамған тамшыдай. Ұзақ мерзімді перспективада, Роман Честныхтың пікірінше, Өскемен сияқты қалаларда орналасқан ірі өнеркәсіп орындары жабылуға немесе түбегейлі өзгерістерге ұшырайды.
«Біз мұндай кәсіпорындар қалаларда жұмыс істеп тұрған кезде, қолайлы экологиялық жағдайға жете алмаймыз. Бұл – имитация. Әлемде мұндай өндірістерді қолайлы деңгейге дейін тазартатын технологиялар жоқ. «Қазмырыш» шаңнан тазартуда жоғары көрсеткіштерге жетсе де, бұл ауаны таза етпеді. Біздің шикізаттық кәсіпорындар, Кеңес дәуірінен қалған мұралар, кем дегенде 50 жыл жұмыс істейді деп ойлау – аңғалдық. Жақсы болғанда 10-20 жыл. Біздің шикізат базамыз барынша сарқылды. Уақыт келеді, бәрібір оларды жабуға тура келеді. Әлеуметтік саланы қаржыландыратын өнеркәсіптік алыптар жұмыс істей бергенін қалайтын әкімдердің қалауларына қарамастан, экономикалық өзгерістерге дайындалу керек, және басымдықты басқа салаларға беру керек», – деп түйіндеді сарапшы.
«Қазмырыш» және өңірдің болашағы
«Қазмырыш» экологиялық бағдарламаларға миллиардтаған теңге инвестиция салғанына қарамастан, оның әсері минималды. Компания 2025 жылға дейін шығарындыларды азайтуды жоспарлағанын мәлімдегенімен, бұл мәселе жаңа жылы да шешілмеді. Сарапшылар экологиялық жағдайды жақсарту үшін кешенді тәсіл қажет деп санайды, бұл Экология министрлігінің талаптарын күшейтуді және кәсіпорындардың жұмысын жүйелі түрде өзгертуді қамтиды.
Өскемен үшін ауа мен судың ластануы жағдайы жедел шешімді талап ететін мәселе болып отыр, бұл өнеркәсіптік сектордың да, биліктің де назарын қажет етеді.