В Атырау 0 
23 жастағы Атырау тұрғынының ісі бойынша үкім шыққанына қарамастан, бұл оқиға әлі де аяқталмаған секілді. Жәбірленуші тарапта жауапсыз қалған сұрақтар бар. Сол себепті істің бірінші сот инстанциясынан тыс жалғасуы мүмкін деген пікір айтылуда.
Бұл – үкімді қайта қарау немесе сотталғандардың кінәсіне күмән келтіру емес. Әңгіме – істің егжей-тегжейінде: денені қалай іздегені, сараптамалар не анықтағаны және Яна жоғалғаннан кейін негізгі кезеңде күдіктілердің жанында тағы кімдер болғаны туралы.
Сегіз айға созылған іздеу жұмыстары
Атырау облыстық төтенше жағдайлар департаментінің ресми деректеріне сәйкес, Яна Легкодимованың денесін іздеу 2024 жылдың 22 қазанынан 2025 жылдың 22 маусымына дейін сегіз ай бойы жүргізілген. Іздеу жұмыстары полицияның тапсырмасы бойынша Жайық өзенінде, Талдыкөл ауылы маңында басталып, кейін іздеу төменгі ағысқа қарай жалғасып,Атырау қаласы аумағына дейін жалғасқан.
Осы уақыт ішінде құтқарушылар 267 рет суға сүңгіп, жеті метрге дейінгі тереңдікті тексерген. Өзеннің түбін 70 шақырымнан астам қашықтықта тексерді. Жағалауларды қызметтік иттермен бірге шолып шықты. Дрондар, эхолоттар және трал жабдықтарын пайдаланды. Жалпы 29 мың шаршы метрден астам түбі зерттелді. Іздеу жұмыстарына төтенше жағдайлар департаментінің дерегінше, 16 миллион 753 мың 123 теңге жұмсалды.
Қағаз жүзінде жұмыс көлемі ауқымды көрінеді. Бірақ кейін "осындай іздеу жұмыстарынан кейін сүйек қалайша байқалмай қалды?" деген басты сұрақ туындады.
Қай жерден табылды
Бұл жер қолжетімсіз немесе қамыс басқан аймақ емес еді. Адамдар ол маңға жиі барып, балық аулап, демалатын. Одан бөлек, сүйектерді тапқан куәгерлердің айтуынша, олар мамыр айында дәл осы жерге келгенде ешқандай сүйек болмаған.
Сүйектер маусымда табылды. Олар судан емес, өзеннен бірнеше ондаған метр қашықтықта, биік үйінді артында жатқан. Бұл жер ашық көрінетін, көзге бірден түсетін орын.
Ресми жауаптарға сәйкес, бұл аумақ іздеу жұмыстарының аймағына кірген. Жағалауларды тексеру кезінде кинологтар да қатыстырылған.
Сотта жарияланған деректерге қарағанда, бас сүйек, омыртқа бөлігі және қабырғалар табылған. Ал қол-аяқ сүйектері табылмаған. Негізінде сот-медициналық сараптама үшін ең ақпараты мол дәл осы сүйектер саналады.
Сараптамалар: не анықталды, не анықталмады
Бұл іс бойынша сотқа дейінгі тергеуді Атырау облысы полиция департаментінің тергеушісі Темірхан Хажмұратов жүргізген. Дәл сол кісі сараптамаларды тағайындау және зерттеуге жіберілетін заттарды анықтау жөнінде шешім қабылдаған.
Сот-медициналық сараптамаға бір тіс пен бір қабырға жіберілген. Бұл материалдар молекулалық-генетикалық сараптама жүргізуге жеткілікті болды. Нәтижесінде қаза тапқан адамның тұлғасы нақты анықталып, оның Яна Легкодимова екені расталды.
Редакцияның қолында кешенді сот-медициналық, медициналық-криминалистикалық және молекулалық-генетикалық сараптама жүргізілгені туралы ресми құжат бар. Сарапшыларға қойылған сұрақтар мен алынған жауаптарды талдау нәтижесінде, бұл сараптаманың мазмұны негізінен тұлғаны анықтауға бағытталғаны белгілі болды.
Сарапшылар сүйектердің Яна Легкодимоваға тиесілі екенін растады, жынысын, шамамен жасын және антропологиялық ерекшеліктерін анықтады. Алайда өлімнің себебін, қалай қаза болғанын және дененің қандай жағдайда жатқанын анықтау мүмкін болмады. Сондай-ақ жұмсақ тіндер мен қол-аяқ сүйектері болмағандықтан, нақты қай уақытта қайтыс болғанын дәл белгілеу мүмкін болмады.
Барлық табылған сүйек зақымдарын сарапшылар өлімнен кейін пайда болған және өлім себебімен байланысты емес деп таныды.
Суға батыру нұсқасы және оған қатысты сұрақтар
Сотта Ризуан Хайржанов Янаны өлтіргеннен кейін Талдыкөл маңына барғанын айтты. Ол Жайық өзеніне мойнына дейін кіріп, мәйітті ұстап тұрып ағысқа жібергенін мәлімдеді. Дәл осы нұсқа тергеудің негізгі бағытына айналып, іздеу жұмыстарының көбіне суда жүргізілуіне себеп болды.
Іс материалдарында бұл нұсқаның балама түрде тексерілгені көрсетілмеген.
Ал сот-медициналық тәжірибеде белгілі жайт бар: адамның денесінің толық қаңқаға айналуы ұзақ уақытты қажет етеді. Тіпті бірнеше ай бойы суда жатқан жағдайда да, әсіресе суық мезгілде, жұмсақ тіндер әдетте белгілі бір дәрежеде сақталып қалады.
Атырау облысында бұған дейін де ұқсас жағдайлар болған. 2024 жылы Елтай ауылы маңынан бес ай бойы ізделген ер адамның денесі табылған. Іздеуге қатысқан сүңгуірлердің айтуынша, ол кезде мәйіттің жұмсақ тіндері сақталған, толық қаңқаға айналу болмаған.
Осыған байланысты Янаның сүйектерінің сегіз айдан кейін жұмсақ тінсіз, киімсіз және қол-аяқ сүйектерсіз табылуы оғаш көрінеді әрі сауалдар туындатады. Дененің бұл уақыт ішінде қайда болғаны және оның шынымен суда жатқан-жатпағаны туралы сарапшылар өз қорытындысында нақты түсініктеме берген жоқ.
Қатысты тұлғалар мен тексерулер көлемі
Сот материалдарында қазіргі таңда аудан әкімі аппаратының басшысы болып қызмет атқаратын Данияр Ердешовтің аты аталды. Ол — Ризуан Хайржановтың күйеу баласы және бұрын тергеуші болып жұмыс істеген. Бұл оның тергеу логикасын жақсы білетінін және кейбір айғақтардың маңызын түсінетінін көрсетеді.
Сотқа дейінгі тергеу барысында телефон қоңырауларының биллингтері мен хат алмасулар тек екі күдіктіге — Ризуан Хайржанов пен Алтынбек Қатимовқа қатысты ғана тексерілген. Басқа адамдарға қатысты мұндай тексеру жүргізілмеген. Ал Яна Легкодимованың анасы Галина тексеру жүргізілгенін қалайды.
«Қызымның сүйектерін осы жерге әкеп тастағанына сенімдімін, — дейді марқұмның анасы. — Сүйек табылғанға дейін он күн бұрын Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бірінші орынбасары Тимур Тәшімбаевтың қабылдауында болдым. Сол кезде мен Ердешовке қатысты өз күдігімді айтқан едім».
Ол алғашқы күндері Хайржановпен бірге полиция шақыртуларына барған және Хайржановты кісі өлтірді деп күдіктене бастағанда, ең бірінші сөйлескен адам да сол болған. Бұрын тергеуші болып жұмыс істегендіктен, ол бүкіл ішкі жүйені жақсы түсінеді және мәйіттің қай жерде жатқанын басынан-ақ білген болуы мүмкін.
Мен Тимур Ғазизбекұлынан осы адамды тексеруді сұрадым: оның жүріп-тұрғанын, телефон қоңырауларының биллингтерін, соның ішінде Ризуанмен хат алмасуын. Ана жүрегім маған оның әлдеқайда көп нәрсені білетінін сездіріп тұр.
Осыдан кейін қызымның сүйектері табылды, ал Ердешовті тексеру қажеттілігі іс жүзінде екінші орынға ығыстырылды. Тергеудің барлық назары тек қана кісі өлтіру фактісіне ауды, ал дененің бірнеше ай бойы іздеу кезінде қайда болғаны және қандай жағдайда табылғаны туралы сұрақтар назардан тыс қалды.
Сүйектерді әдейі әкеп тасталғанына сенімдімін — бұл адамға қатысты ешқандай тексеру басталмауы үшін солай жасалды», — дейді ол.
Атап өтейік, бұл айтылған болжамдар қаза тапқан қыздың анасының жеке көзқарасын ғана білдіреді және олар тергеу қорытындыларында немесе сот шешімдерінде қамтылмаған.
Ердешов Хайржановпен туыстық қатынасы бар екенін ешқашан жоққа шығармаған. Ол өзіне шынымен қоңырау шалғанын да растаған. Алайда Ердешовтің айтуынша, әңгіме барысында туысы қылмыс туралы емес, өзінде емес, танысының қасында бір қыз жоғалып кеткенін және оны анасы іздеп жүргенін, соның ішінде қай жерде болуы мүмкін екенін сұрап жүргенін айтқан.
Ердешов бұл әңгімені кеңес пен қолдау сұрау ретінде қабылдағанын айтады. Оның сөзінше, әңгіме осындай жағдайда не күтуге болатыны және өзін қалай дұрыс ұстау керектігі туралы болған. Ол кісі өлтіру фактісі туралы ешқандай мәліметі болмағанын және жоғалған қыздың тағдыры жайлы білмегенін атап өткен.
Ведомствалардың жауабы
Әділет министрлігінің сот сараптамалары орталығы мамандар тек сотқа дейінгі тергеу органының қойған сұрақтары аясында ғана әрекет ететінін және қосымша деректерді жариялауға құқығы жоқ екенін атап өтті.
Кейін редакцияға Атырау облысы прокуратурасының ресми жауабы келіп түсті. Онда жүргізілген сараптамалардың қорытындылары: өлім себебін анықтау мүмкін емес, барлық сүйек зақымдары өлімнен кейінгі деп танылды, деп расталған. Прокуратура бөлек атап өткендей, қазіргі сот және сот-медициналық сараптамалар жүйесінде адамның сүйектері қай жерде және қанша уақыт жатқанын сенімді түрде анықтайтын әдістер жоқ.
Жәбірленуші тарап өздері күткен үкімге қол жеткізді және оны әділ деп санайды. Дегенмен олар өздерінің шағымы бойынша Данияр Ердешовке қатысты тексеру жүргізіледі деп үміттенеді. Сондай-ақ бұл сұмдық оқиғаның кейбір жекелеген мән-жайларына қатысты түсініктемесі болады деген сенім бар.
Қорғаушы тарап болса, апелляцияға дайындалып жатыр. Олар өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын өзгертіп, оны неғұрлым жеңіл мерзімге ауыстыруға үміт артады.
Анастасия ШЕРСТЯНКИНА
«АЖ» мұрағатынан және әлеуметтік желілерден алынған суреттер