В Атырау
+16 
Мамандар жер асты суларының деңгейі жоғары болғандықтан және сортаңдықтан ағаштар қурап жатыр дейді. Жеке меншік иелерінің бақшаларында ғана емес, қала көлемінде де ағаштардың көбі қурап жатқаны байқалады.
«Каспийдормостострой» ЖШС мамандарының айтуынша, ақпан айының бірінші онкүндігінде тіркелген қар аралас нөсер жаңбыр жер асты сулары деңгейінің күрт көтерілуіне әкеп соқты. Кей жерлерде жер бетінен жиырма сантиметр тереңдікте су шықты. Су көрінбейтін, бірақ дымқыл топырағы бар жерлерде тамыр шіріп, соның салдарынан көпжылдық ағаштар ауыра бастайды.
Әсіресе Амандосов, Құрманғазы, Мәденов, Әуезов, Баймұханов көшелері, Бейбарыс даңғылы, Береке ықшамауданы, А 27 трассасы Тайманов-Құрманғазы қиылысынан Атырау-Астрахань тас жолының қиылысына дейін, Атырау-Доссор тас жолы Төле би көшесінің қиылысына дейін нағыз батпақты және сортаңды жерлер. Бұл аймақтарда жер асты тұзды суларының жоғары көтерілгені сонша, ағаштардың тамырына дейін жетіп, жер бетіне шықты. Алынған шараларға– ағаш түбінің шеңбері мен маңайындағы суды сорып алғанына қарамастан, кейбір ағашты құтқару мүмкін емес. Ақпанның 2 аптасында қалалық коммуналдық қызметтер 60 мың текше метрден астам суды сорды, бірақ жер асты суларына қатысты жағдай күрделі.
«Судың ұзақ уақыт іркілуі тамыр жүйесінің тыныс алу процестерінің бұзылуына байланысты кез келген өсімдіктің өлуіне әкеледі, - дейді ҚДМС директорының орынбасары Леонид ЗАДЕРНЫЙ. – Су қабатының астында тамырлар оттегін ала алмай, тұншығады. Біз жер асты суларын соруға көмек сұрадық, бірақ билік тұрғын үйлерді басқан сумен күресіп, аллеялардан суды сору шараларын бастаған бойда жаңа қауіп – су тасқыны пайда болды да, бүкіл күш сол жерге жіберілді».
Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті ғалымдарының пікірінше, Атырау облысы сияқты әдетте қуаң аймақтарды басатын шағын су тасқындарының салдары апатты деп жіктеледі, өйткені олар ландшафтты, оның құрамдас бөліктерінің құрамы мен құрылымын айтарлықтай өзгертуі, осы ландшафттағы өсімдіктердің түрлік құрамының одан сайын кемуіне әкелуі мүмкін.
Олардың пікірінше, 50 немесе одан да көп күнге созылатын алапат су тасқыны анағұрлым көп экологиялық залал келтіреді. Ph деңгейі жоғары су онсыз да жұқа құнарлы қарашірік қабатын шайып, бұл топырақ эрозиясына, оның сортаңдануына және батпақтануына әкеледі. Ал ақпан айында қаладағы су басқан жерлер әлі тұр.
Университет ғалымдары табиғат құбылыстарының осындай зардаптарға әкелгенімен келіседі: «Қазіргі таңда Атырау қаласының аумағында көгалдандыру үшін қуаңшылыққа төзімді бұтақты қарағаш, күлте жапырақты үйеңкі, кәдімгі шаған, жіңішке жапырақты жиде ағаштарының түрлері пайдаланылады. Бұл ағаштардың жас кезінде су тасқынына гомеостазы төмен, өйткені олар қуаңшылыққа төзімді ағаштар. Бұл қолайсыз фактор соңғы жылдары отырғызылған жас ағаштардың көбін қуратын жіберуі мүмкін».
«АЖ» АНЫҚТАМАСЫ
Гомеостаз - қолайсыз факторлардың әсерінен организмнің ішкі тұрақтылығын сақтау қабілеті. 2024 жылы Атырау қаласының аумағында айлық нормадан бірнеше есе асып түсетін қысқы жауын-шашын мол болып, жаңбыр түріндегі көктемгі мол жауын-шашын жасыл желектер өсетін аумақтардың су басуына ықпал етті. Мұның бәрі жер асты суларының тұзды қабаттарының жер бетіне шығуына ықпал етті және жас көшеттердің толық жойылуына әкелуі мүмкін.
Су басқан аумақты сорғаннан нәтиже болмайды. Өйткені тек жер бетіндегі су ғана сорылады, ал ағаштар мен бұталардың тамыр жүйесі орналасқан топырақта көтерілген жер асты тұзды сулары да жас көшеттерге едәуір зиянын тигізуді жалғастыра береді, ал ол өз кезегінде қурай бастайды.
Қаланың қарқынды салынған аумағында көп қырлы әрі көп жылғы шаруашылық қызметтің нәтижесінде жер асты суларының техногендік қабатын қалыптастыратын жер асты сулары деңгейінің режимі терең бұзылды.
Режимнің барлық сипаттамалары бұзылды: жер асты суларының деңгейі, жалпы минералдануы, химиялық құрамы және температурасы.
Қала аумағын су басу процесі бүгінде қарқынды дамып келеді. Қазіргі уақытта қаланың барлық аумағы бұзылған режимге жатқызылды. Атырау қаласының аумағындағы жер асты суларының жалпы минералдануы 50-ден 100 г/текше дм дейін және одан жоғары, ал химиялық құрамы негізінен хлорид-натрийлі.
– Бұл жалпықалалық мәселенің шешімі бар ма? Өйткені, Атырауда жер асты сулары деңгейінің көтерілу мәселесі бұрыннан бар, ал жауын-шашын алдағы уақытта да болады.
- Атырау қаласы аумағында сортаңдығы жоғары жер асты суларының көтерілуіне жол бермеу үшін көгалдандыру кезінде осы жер асты суларын жас көшеттерден бұрып әкететін дренаж жүйесін жасау қажет, - дейді Сәкен Сейфуллин атындағы университет ғалымдары.
- Су басқан аумақтардағы зақымдалған ағаштарды не істеу керек?
- Олар өсетін аумақты ұзақ уақыт су басқандықтан қурап қалған ағаштар мен бұталарды кесу керек.
«Жыл сайын ағаштардың белгілі бір пайызы ауыстыруды қажет ететіні белгілі. Бірақ мұндай ауқымда ағаштар жаппай қураған емес», - дейді Л.Задерный. - Әсіресе Бейбарыс даңғылы бойында бөлу жолағындағы ағаштар көп зақымданған. Қаланың ең осал жері сол жер, күтім жасау өте қиын. Ол жердегі ағаштар үлкен қиындықпен өсірілді, өйткені қаладағы жер бедері ең төмен және жер асты суларының деңгейі ең жоғары жер.
Жоба шарты бойынша өсімдіктер бізге қатысы жоқ жағдайда өліп қалса, ауыстыру қарастырылмаған. Дегенмен, біз көлденең тамыр жүйесін құра алатын тал, тораңғы, жиде сияқты ағаштарды отырғызуды жоспарлап отырмыз».
Ағаштардан бөлек, қаладағы басқа өсімдіктер де зардап шегіп жатыр. Көгалдандырушылардың көп жылғы еңбегі – Азаттық даңғылындағы көгалдарға қаупі төнді. Орталық даңғылы да аласа жерде орналасқан екен, шалшықтардың кесірінен тұрғындардың жас өскіндерді құртып, көгалды таптаудан басқа амалы жоқ.
Дайындаған Анастасия ШЕРСТЯНКИНА
«КДМС» ЖШС ұсынған суреттер