В Атырау -2 
Егер театр ілгіштен басталса, Атырау облыстық тарихи-өлкетану музейінің экспозициясы – кіреберістегі көне зеңбірекпен басталады. Бұл ерекше жәдігердің тарихы өте қызықты.
Зеңбірекке қарап тұрған адам қала тарихымен аз-маз таныс болса, көз алдына Гурьев қамалының қабырғаларын елестетеді. Сол кезде осы қабырғаларды қорғаған зеңбіректер жауды ауыр шойын ядроларымен қарсы алуға дайын тұрған.
Сол кезде біздің өңірде соғыстар мен қарулы қақтығыстар жиі болып тұрған. Мысалы, 1667 жылы Гурьевті Степан Разиннің көтерілісшіл отрядтары басып алған, ал 1774 жылы – Емельян Пугачёвтың қолына өткен. ХІХ ғасырдың басында қамалдың қабырғалары толықтай сүрілгеннен кейін, жергілікті халық ХХ ғасырдың екінші жартысына дейін топырақ қазғанда ядролар, атыс және суық қарулар, әскери киімнің бөлшектері сияқты қызықты олжа тауып отырған.
Алайда дәл осы зеңбіректі қалаға едәуір алыс — Ракуша ауылына жақын жерде тапқан. Бұл шағын елді мекен 1867 жылы Каспий теңізінің жағасында балықшылар поселкесі ретінде құрылған, Гурьевтен шамамен 70 верста (74,6 км) қашықтықта орналасқан. Ол 1930 жылдардың соңында қызметін тоқтатқан.
Жылқосы ауданында (қазіргі Жылыой ауданы – автор) «Ракуша» зауыты маңында ежелгі зеңбірек табылды. Оның өлшемдері: ұзындығы – екі метр, тұтандырғыш бөлігінің қалыңдығы – 50 сантиметр, ұңғы бөлігі – 30 сантиметр. Салмағы бір тоннадан асады. Бұл зеңбіректің өте көне замандағы жәдігер екендігіне күмән жоқ, Стенька Разин дәуіріне тиесілі болуы ықтимал. Облыстық музей гурьевтік округтік ұйымдарға осы құнды тарихи жәдігерді Оралға жеткізу туралы өтінішпен жүгінді, — деп жазады 1936 жылғы қыркүйек айындағы «Прикаспийская правда» газеті — Батыс Қазақстан облыстық КП(б) обкомының баспа басылымы.
Шамасы, кейбір себептермен зеңбіректі көршілес Оралға апармаған болар, өйткені 1940 жылы оны тапқан иелері (Сартовтар отбасы) жаңа ашылған Гурьев өлкетану музейіне 50 рубль сыйақыға сатқан.
Музей қызметкерлері оның 12 фунттық шойын зеңбірек екенін анықтады. Салмағы 1920 келі, шамамен бес келілік ядроларды 209 метр қашықтыққа ататын. Болжам бойынша, зеңбірек XVIII ғасырда Каменск шойын құю зауытында жасалған. Өкінішке қарай, дайындаушы зауыт белгісі зеңбіректе анық көрінбейді, бірақ бұл зеңбірек зауыт шығарған басқа зеңбіректермен біп-бірдей. Бұл алып зеңбіректің шалғай далада, сол кезеңнің белсенді соғыс әрекеттерінен алыста қалай пайда болғаны белгісіз.
Бұл зеңбіректі байырғы тұрғындардың жақсы есінде шығар. Музей бұрын Орджоникидзе (қазір Әйтеке би) мен Червяков (қазір Досымов) көшелерінің қиылысындағы бұрынғы ескі сенім шіркеуінің ғимаратында болған. Кішкентай балалар көбіне оның дуылына неше түрлі заттар лақтырып, ал кейбір үлкендер дәл көздеп шылым тұқылын тастайтын.
Бұл зеңбіректі музей Орджоникидзе (қазіргі Әйтеке би) мен Червяков (Досымов) көшелерінің қиылысындағы бұрынғы ескі сенім шіркеуінде орналасқан кезде, ескі тұрғындар жақсы есінде сақтап қалған шығар. Кішкентай балалар оның ұңғысына әлденелер салып жіберуді қалт жібермейтін, ал олардан кем түспейтін кейбір ересектер дәл көздеп тұрып шылым тұқылын тастайтын.
Қазір бұл ерекше тарихи жәдігер ашық жерде тұрғандықтан, қала тұрғындары мен қонақтарының үнемі қызығушылығын тудырып келеді.
Лев ГУЗИКОВ
Суреттер музейден және ЭКО «Былина» мұрағатынан алынған