Атырау облысының мұнай тәуелділігі: әлеуметтік теңсіздік

Атырау облысы – Қазақстанның мұнайлы жүрегі. Мұнда ел бюджетінің қомақты бөлігін құрайтын мұнай өндіріледі. Алайда облыстың ішкі дамуы бұл байлыққа сай емес. Аймақта демографиялық теңсіздік, мұнайға тәуелді экономика және әлсіз әртараптандыру (диверсификация) байқалады, деп жазады economykz.

Халық саны: бір қалаға шоғырланған даму

Атырау облысында 704 074 адам тұрады, оның 55,37%-ы қалада өмір сүреді. Бірақ халық теңдей қоныстанбаған.

Ең көп адам тұратын 5 аудан:

•  Атырау қаласы – 412 272 адам
•  Жылыой ауданы – 86 872 адам
•  Құрманғазы ауданы – 56 008 адам
•  Индера ауданы – 32 799 адам
•  Қызылқоға ауданы – 30 869 адам

Халқы ең аз 5 аудан:

•  Исатай ауданы – 26 373 адам
•  Махамбет ауданы – 29 210 адам
•  Мақат ауданы – 29 671 адам
•  Қызылқоға ауданы – 30 869 адам
•  Индер ауданы – 32 799 адам

Облыста халықтың теңдей қоныстанбауы үлкен проблема. Барлық негізгі қызметтер мен жұмыс орындары Атырау қаласында шоғырланған. Ал аудандарда инфрақұрылым мен инвестиция жетіспейді.

Аймақтың табысы: мұнайға толық тәуелділік

Атырау облысының жалпы табысы 898,8 млрд теңге. Бірақ 87,2%-ы мұнай өндіруші компаниялардан түскен салық. Бұл экономиканың тек шикізатқа тәуелді екенін көрсетеді.

Ең көп табыс түсірген 5 аудан:

•  Атырау қаласы – 382,3 млрд теңге
•  Жылыой ауданы – 217,2 млрд теңге
•  Махамбет ауданы – 6,6 млрд теңге
•  Исатай ауданы – 4,8 млрд теңге
•  Құрманғазы ауданы – 4,2 млрд теңге

Табысы ең аз 5 аудан:

•  Қызылқоға ауданы – 2,0 млрд теңге
•  Индер ауданы – 2,3 млрд теңге
•  Мақат ауданы – 3,5 млрд теңге
•  Құрманғазы ауданы – 4,2 млрд теңге
•  Исатай ауданы – 4,8 млрд теңге

Облыс өз бюджетін өзі толтырып отырғандай көрінгенімен, бұл тек мұнайдың арқасы. Егер әлемдік мұнай бағасы құлдыраса, облыстың экономикалық тұрақтылығы бірден шайқалады.

Салық түсімдері: мұнай алпауыттары мен халық арасындағы теңсіздік

Облыс бюджетіне түсетін негізгі салықтар:

•  Корпоративтік табыс салығы (КТС) – 7,7%
•  Жеке табыс салығы (ЖТС) – 21,8%
•  Әлеуметтік төлемдер – 20,6%
•  Акциздер – 15,7%
•  Мүлік салығы – 31%

Негізгі салық мұнай компанияларынан түседі деп ойлау қате. Корпоративтік табыс салығының үлесі бар болғаны 7,7%.Ал жеке тұлғалар мен әлеуметтік төлемдер арқылы түскен қаржы бұдан әлдеқайда көп. Бұл – облыстың экономикасы шикізат секторына ғана байланғанын білдіреді.

Бір адамға шаққандағы салық түсімі жоғары 5 аудан:

•  Жылыой ауданы – 2,5 млн теңге
•  Атырау қаласы – 917,9 мың теңге
•  Махамбет ауданы – 221 мың теңге
•  Исатай ауданы – 171 мың теңге
•  Мақат ауданы – 113 мың теңге

Салықтық түсімі ең аз 5 аудан:

•  Қызылқоға ауданы – 59 мың теңге
•  Индер ауданы – 64 мың теңге
•  Құрманғазы ауданы – 72 мың теңге
•  Мақат ауданы – 113 мың теңге
•  Исатай ауданы – 171 мың теңге

Жылыой ауданы (мұнда Теңіз кен орны орналасқан) мен Қызылқоға ауданының арасындағы айырмашылық – 45 есе.Яғни, облыс ішінде қаржы мен даму мүмкіндіктерінің бөлінуі өте әділетсіз.

Бюджет шығындары: халықтың басым бөлігіне қажетті сала ескерілмеген

Облыстың жылдық бюджеті 940,8 млрд теңге. Бірақ қаражат қайда жұмсалып жатыр?

Негізгі шығын бағыттары:

•  Білім беру – 25,6%
•  Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы (ТКШ) – 17,4%
•  Көлік және коммуникация – 8,3%
•  Әлеуметтік қолдау – 3,2%
•  Денсаулық сақтау – 2,2% 

Экологиясы нашар аймақта денсаулық сақтау саласына бар болғаны 2,2% бөлінуі – үлкен қателік. Халықтың тұрмыс сапасын жақсарту үшін бұл бағыттағы инвестицияны бірнеше есе арттыру қажет.

Қорытынды: мұнайдың қарғысы ма, әлде мүмкіндігі ме?

Атырау облысының экономикасы толығымен мұнайға тәуелді. Мұнай бағасы жоғары болған кезде бюджет толып, аймақ өзін-өзі қаржыландыратын көрінеді. Бірақ негізгі қауіптер сақталып отыр:

•  Экономиканың монотәуелділігі – 87% табыс тек мұнайдан келеді.
•  Аймақішілік теңсіздік – барлық жұмыс орны мен инфрақұрылым Атырауда шоғырланған, ауылдарда даму жоқ.
•  Әлеуметтік саясат әлсіз – денсаулық сақтау саласына тым аз қаражат бөлінеді.
•  Кәсіпкерліктің баяу дамуы – корпорациялардың салық үлесі төмен, жергілікті бизнес әлсіз.

Не істеу керек?

1.  Экономиканы әртараптандыру. Мұнайдан бөлек, өңдеу өнеркәсібі мен шағын бизнесті дамыту қажет.
2.  Әлеуметтік саланы күшейту. Денсаулық сақтау мен экологияға көбірек қаражат бөлу керек.
3.  Бизнеске қолдау көрсету. Әкімшілік кедергілерді азайтып, кәсіпкерлерге жеңілдіктер беру қажет.

Бүгінде Атырау облысы мұнай бағасына тәуелді өмір сүріп отыр. Бірақ бұл модель ұзаққа бармайды. Егер қазірден бастап нақты өзгерістер жасалмаса, ертең кеш болуы мүмкін.