​Қазақстанда 47 құқық қорғау қызметкері азаптау ісі үшін сотталды ​

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ЕҚЫҰ/ДИАҚБ Варшавадағы адам өлшемі жөніндегі конференция аясында қосалқы іс-шара өткізді. Азаптауға қарсы күреске арналған шара барысында Омбудсмен Артур Ластаев Қазақстанның осы құбылысты жою саласындағы соңғы жаңалықтарымен бөлісті.

Ол өз сөзінде елде сотталушылар мен тұтқындарға қатысты азаптау фактілерін азайтуға көмектесу үшін көптеген жұмыстар атқарылғанын атап өтті. 1998 жылы Қазақстан Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын қарым-қатынас пен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияны ратификациялады. Кейіннен Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні қоса алғанда, басқа да бірқатар құжаттар қабылданды.

Осы уақыт ішінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне «Азаптау» жеке қылмыстық әрекеті енгізіліп, қатыгездік үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленді, азаптау үшін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза 12 жылға дейін ұзарды.

Сонымен қатар, азаптау істерін тергеу тек прокуратураның құзыретіне берілді. Ыстамбұл хаттамасының қағидаттарына сәйкес азаптауды тергеу әдістемесі әзірленді. Осылайша, қабылданған шаралардың нәтижесінде 2023 жылы 47 құқық қорғау қызметкері азаптау ісі үшін сотталды – бұл жалпы өткен 3 жылмен салыстырғанда көп. Бұл осы құбылысты жоюға бағытталған мемлекеттік саясаттың сәтті жүзеге асырылып жатқанын аңғартады.

Жалпы, соңғы 5 жылда 162 лауазымды тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылып, сотталған.

Сондай-ақ, өткен жылдан бастап сотталғандарға медициналық көмек көрсету Денсаулық сақтау министрлігіне берілді, бұл азаптауларды тіркеуде ведомстволық қызығушылықты жояды. Қазіргі уақытта қылмыстық-атқару жүйесінің 79 мекемесінде 38 мыңнан астам сотталушы жазасын өтеуде. Медициналық көмек алатын сотталғандардың саны екі есеге артты. Атап айтқанда, стационарлық емделу көрсеткіші 5 есеге өсті.

Қабылданған шаралар елде азаптауды тіркеудің төмендеуіне алып келген. 2023 жылы 50%-ға (920-дан 462-ге), 2024 жылдың 8 айында 21%-ға (315-тен 219-ға) төмендеу байқалды. Соңғы 5 жылда жыл сайын 600-700 өтініш тіркелуде.

Азаптауды болдырмау мақсатында барлық түзеу мекемелері бейнекамералармен жабдықталған, қазір олардың саны 45 мыңнан асады, ал түзеу мекемелері қызметкерлерінің бейнетіркегіш киюге міндетті екендігі – бүгінгі күні осындай 5949 тіркеуші сатып алынып, пайдалануға берілгендігі де маңызды рөл атқарады.

Шағымдар тіркеу терминалдары орнатылды, соның арқасында сотталғандар соттармен және қадағалау органдарымен тікелей байланыса алады, бұл түрме әкімшілігі тарапынан цензураны жояды.

Уәкіл қазіргі уақытта шағым беру терминалдарын кеңсе жүйесімен интеграциялауды аяқтау бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын айтты. Осының арқасында сотталғандар халықаралық стандарттарға сәйкес Уәкіл кеңсесімен тікелей байланыса алады.

«Халықаралық міндеттемелерді орындау заңнамалық және ұйымдастырушылық шараларды және бұл құбылыспен күресу тәсілдерін өзгертуді талап етеді. Мемлекет басшысы азаптауды архаикалық деп атады. Бүгінде азаптау жазасы 12 жылға бас бостандығынан айыруға дейін өзгерді. Мұндай қылмыс жасағандарға татуласу, шартты түрде босату, рақымшылық жасау және ескіру мерзімі қолданылмайды», — деді Артур Ластаев.

Оның айтуынша, ұлттық құқық қорғау институтының негізгі міндеттерінің бірі іс жүзінде азаптаумен күресудің барлық стандарттарының сақталуын қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатта арыз-шағымдарды қарау және профилактикалық тексерулер жүргізу жұмысы кеңсенің тұрақты назарында болады.

Мысалы, өткен жылдың соңында Уәкіл мекемесі азаптау фактілері бойынша 165 шағым түсірді, бұл 2022 жылмен салыстырғанда (447) 63%-ға аз. Сонымен қатар, ағымдағы жылы төмендеу үрдісі жалғасуда: бүгінгі күні олардың 60-ы алынды, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 48%-ға аз.