Қарапайым мүсінші Қонаевқа қалай көмектесті

Атырауда қазақтың дарынды мүсіншісі әрі суретшісі Марат Өмірсерікұлы АЙНЕКОВТІ (1941-2014 жж.) еске алуға арналған шығармашылық кеш өтті.

Ескерткіштердің жанынан өтсек, біз, қала тұрғындары, әдетте, кімнің құрметіне қойылғанын, олардың кім екенін, қандай тұлға екенін жақсы білеміз. Олардың сіңірген еңбектері, жетістіктері, өмірбаяндары бізге белгілі... Бірақ монументалды өнер туындыларын жасаушылар бізге беймәлім. Басым көпшілігі, өкінішке орай, қызығушылық танытпайды, сондықтан олар туралы көп білмейді. Шараны ұйымдастырушылар бұл олқылықтың орнын толтыруға тырысты, оның ішінде М.Әйнековтің Атырауда бірнеше жылдан бері тұрып жатқан қарындасы Тұрымтай ҚОЙШЫМАНОВА (суретте) да бар.

Кеш қонақтардың үлкен қызығушылығын тудырған мүсіншінің туындыларының фотокөрмесімен ашылып, оның шығармашылық жолы туралы әңгімеге ұласты. Т.Қойшыманова жиналғандармен ағасының өмірбаянындағы көпшілікке беймәлім қызықты деректермен бөлісті, оның балалық шағы, оқуы, ұстаздары мен тәлімгерлері, шығармашыл тұлға ретінде қалыптасуы туралы әңгімеледі.

Оның айтуынша, Мараттың балалық шағы Ұлы Отан соғысының сұрапыл жылдарында (ол Германия КСРО-ға шабуыл жасауына екі сағат бұрын Балқаш қаласында дүниеге келген) және соғыстан кейінгі қиын жылдары өткен. Кішкентай кезінен сурет салады, мектеп қабырғасында ағаштан оюға деген құштарлығын ең алғаш... партасының астына жоңқа жинап жүрген тазалаушы әйел байқап, мұғаліміне айтқан. Ұстазы жас талантқа шығармашылыққа шындап кірісуге кеңес береді.

Болашақ шебер алғашқы туындысын да мектепте жасаған. Бұл кейіннен оқу орнының ауласына салтанатты түрде орнатылған Максим Горькийдің бюсті болатын. Бұл үшін Әйнеков 1957 жылы Мәскеуге VI Дүниежүзілік жастар мен студенттердің халықаралық фестиваліне жолдама алды.

Марат Айнеков Алматы көркемсурет училищесін және Ленинград өнер академиясын үздік бітіргеннен кейін Алматыда тұрып, жұмыс істей бастайды.

Оның ескерткіштерінің орналасу географиясы кең. Ол Қазақстанның барлық дерлік ірі қалаларын – Орал, Шымкент, Ақтау, Алматы, Петропавлды... қамтиды. Ал Атырауда Марат Әйнековтің есімі көрнекті ғалым, Қазақстан Ғылым академиясының тұңғыш президенті Қаныш Сәтпаевтың граниттен жасалған және 1988 жылы қазіргі «Marriott» қонақ үйі орналасқан жерде орнатылған ескерткішімен байланысты. 1992 жылы ол жаңа орынға көшірілді, ескерткіш сол жерде тұр. Айтпақшы, 2000 жылы жергілікті маңызы бар тарихи және мәдени ескерткіштердің мемлекеттік тізіміне енгізілген.

Мүсіншінің жұмыстарының басым көпшілігі көрнекті өнер, мәдениет, ғылым және т.б. қайраткерлеріне арналған. Кейбіреулерімен тарихи оқиғалар байланыстырады.

«Не шебермін, не қолөнершімін...»

Міне, солардың бірі. 1973 жылы Алматының партиялық аппараты Леонид Брежневтің үш күннен кейін жоспарланған сапары туралы хабарды естіп, абдырап қалды. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаев қысқа мерзімде бас хатшының 30 сантиметрлік бюстін қоладан құюға қабілетті маман табу керек деген шұғыл тапсырма берді. Айтпақшы, саф алтыннан жасалған дәл осындай сыйлық осы оқиғадан бір жыл бұрын Өзбекстанда Брежневке табысталған.

Жауапкершіліктен қорыққан республиканың барлық көрнекті мүсіншілері бірінен соң бірі тапсырыстан бас тартты. Әйнековтен басқаның бәрі «Не шебермін, не қолөнершімін, не бармын, не жоқпын» деп, жұмысты уақытында аяқтады. Оның үстіне чароиттен (1948 жылы Сібірде табылған бірегей минерал) мәртебелі мейман бейнеленген 20 және 15 тиындық монеталардың екі барельефін жасап үлгерді.

Әрине, белгілі бір ортада «темірдей» беделге ие болғанымен, Марат Өмірсерікұлына атақ-даңқ әкелген бұл оқиға емес! Бұл шеберді батыл кәсіби маман ретінде сипаттайтын ерекшелік қана.

Марат Әйнеков шығармашылық өмірінде кез келген материалды еркін игеріп, жиырмадан астам ескерткіш жасады. Бірақ қаттылығы мен беріктігі үшін гранитті жақсы көретін.

Бірнеше ірі туындысы - алыс және жақын шетелдерде. Бұлар Ататүрікке – Түркияның Сиврихисар қаласында, Әлия Молдағұловаға – Ресейдің Новосокольники қаласында, Мағжан Жұмабаевқа – Анкарада, Абай Құнанбаевқа – Мәскеу мен Тегеранда (Ирандағы шетелдіктің құрметіне қойылған жалғыз ескерткіш!) арналған ескерткіштер. 

«Марат – қазіргі қазақтың мүсін өнері тарихындағы жарқын, көрнекті тұлға, оның еңбегі ұлттық бейнелеу өнерін өзіндік таныту тұрғысынан құнды деп танылды», - деп атап көрсеткен Т.Қойшыманова өзінің «О семье и о том времени. Скульптор Марат Айнеков» атты кітабын Ғ.Сланов атындағы облыстық кітапхана қорына сыйға тартты (қызығушылық білдіретіндер кітапты интернеттен оқи алады).

Жиналғандар үшін М.Әйнековтың ұлттық валюта – теңгенің эскиздерінің авторы екені тағы бір жаңалық болды. Бұл туралы бәрін білетін Уикипедияда да ешқандай мәлімет жоқ.

М.Әйнеков қоғам қайраткері, ҚР Суретшілер одағының басқарма мүшесі, Қазақстан қалаларында өткен халықаралық мүсін форумдары мен пленэрлерді ұйымдастырушы ретінде де көп еңбек сіңірді. Шебердің кәсіби еңбегі шетелде де бағаланып, көптеген халықаралық форумдардың лауреаты атанды.

М.Әйнеков Қазақстанның мүсін өнері үшін жоғары білікті мамандарды дайындауға орасан зор үлес қосты. Өз ісінің қыр-сырымен бөлісе отырып, Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясында (Алматы) және Қазақ ұлттық өнер университетінде (Астана) ұстаздық етті.

«Өкінішке орай, біздің өңірде Марат Әйнеков туралы білетіндер аз, сондықтан мұндай шаралардың маңызы зор, - дейді Атырау облысының мәдениет және тілдерді дамыту басқармасы басшысының орынбасары Әсия ҚЫСТАУБАЕВА. – Неліктен ол көпшілікке танымал емес?

Бұл оның өте қарапайымдылығы деп ойлаймын; гранит, тас, металл, ағаш арқылы ұлы тұлғалардың бейнесін жасап қана қоймай, басқа да туындыларымен тәуелсіз Қазақстанның тарихында қала білген тұлға. Мен ұлттық валюта – теңгені жасауын айтып отырмын. Ал қазақ мәдениетін насихаттайтын ұлы Абайдың ескерткішін Қазақстаннан тысқары жерде жасауды нағыз Шеберге ғана сеніп тапсыруға болады. Бұл үшін оған алғыс айтуымыз керек!».

«Бүгін таңғажайып әрі шынайы мәдени шара болды», - деп өз әсерімен бөлісті «Былина» этномәдени бірлестігінің төрағасы Андрей КОРАБЛЕВ. – «Қарсылықты жеңе отырып, өзіңе дәлелдеп, мақсатыңа жетесің!» – деді Марат Әйнеков, бұл сөздер оның қандай тұлға екенін жақсы сипаттайды. Оның ең танымал шедеврлері граниттен - тамаша нәтижеге жету үшін үлкен шыдамдылық пен табандылықты қажет ететін күрделі тастан жасалған.

Оның туындысын барлық адам танып, оны ұстап көріп, шебердің талантымен жасалған әлемге ену үшін шығармашылығын таныту керек деп есептеймін».

Шара мектеп оқушылары Бақдәулет Бисенбай мен Жасұлан Табылдаевтың, сондай-ақ биыл ақпан айында құрылған «Талшын» инклюзив театрынан Есболат Балабаев пен Дина Наурызалиеваның орындауындағы концерттік нөмірлермен аяқталды.

Лев ГУЗИКОВ

Суреттерді түсірген автор