В Атырау +26 
Жомарт Әлиевпен өткен кездесуде шығарындылардың көп шығарылуы, улы ауа, тиімсіз тыңдаулар және далада ұмыт қалған 13 мың тонна мұнай қалдықтары туралы сөз қозғалды.
Залда шенеуніктер мен бизнес өкілдері отыр. Жұртшылық қайда?
15 наурызда Атырау мұнай және газ университетінің Нұрлан Балғымбаев атындағы орталығында экология және табиғи ресурстар вице-министрі Жомарт Әлиевпен кездесу өтті. Жиынға мемлекеттік органдар мен ірі компаниялардың өкілдері қатысты. Ал қарапайым тұрғындар мен белсенділердің саны өте аз болды.
Белсенді Ғазиз Габдуллин бірінші болып сөз алды. Ол карьер шаңының ауаны ластауы және өңірдегі мұнай қалдықтарының жиналуы туралы екі мәселені көтерді.
— Мақат ауданында 13 мың тоннаға жуық мұнай қалдығы сақталған. Бізде полиция, прокуратура, тиісті органдар бар. Неліктен әлі күнге дейін қылмыстық іс қозғалған жоқ? — деп сұрады ол. — Батыс Сағызда ілеспе газды атмосфераға жай ғана жағып жібереді, бұл жағдай көп жылдан бері жалғасып келеді. Бізбен бірге барып, адамдар қандай жағдайда өмір сүріп жатқанын өз көздеріңізбен көріңіздер.
Ол ауданда әкімдік бақыламайтын кәсіпорындар жұмыс істеп жатқанын атап өтті.
— Қоғамдық тыңдаулар өтіп жатқандай болғанымен, компаниялар сұрақтарға жауап бермейді. Бақылау жоқ, экологиялық жағдай нашарлап барады, ал жауапкершілікті кімнен талап ету керектігі белгісіз, — деді ол вице-министрге жағдайды жеке бақылауға алуды сұрап.
Мәслихат депутаты Арман Хайруллин ТШО жобалары бойынша өткен екі тыңдау заң бұзушылықтармен өткенін айтты. Оның сөзінше, талқылаулар көбіне жобалар туралы ақпараттандырылмаған ауыл тұрғындарының қатысуымен өтеді.
— Мысалы, тыңдаулар Дамбы ауылдық округінде өтеді. Ол жерде адамдар көбіне жеке мәселелерін көтереді – балаларының оқуына көмек сұрау және басқа да жеке сұрақтар. Мұның себебі – олардың қандай құқықтары бар екенін және не талап ете алатынын білмеуі, — деді ол. — Ал шын мәнінде өте маңызды тақырыптар талқыланады: зиянды шығарындылар, қалдықтарды төгу, тазарту технологиялары, Каспий теңізінің жағдайы. Мұндай тыңдауларды қалада өткізу керек, өйткені онда процесті бақылай алатын ақпараттандырылған және белсенді азаматтар көп, — деп түйіндеді ол.
Жомарт Әлиев тыңдауларды қалада өткізу маңызды екенімен келісті, бірақ:
— Өндірістік нысандардың жанында 10–15 отбасы тұратын ауылдар бар. Бұл адамдардың да пікірлері ескерілуі керек. Мүмкін, бәрінің мүддесін сақтау үшін тыңдауларды қай жерде және қалай өткізу керектігін анықтайтын жүйе әзірлеу қажет шығар, -деп атап өтті.
Қаржы бар. Олар қалай жұмсалады?
Вице-министр 2021 жылдан бері жаңа Экокодекс бойынша енгізілген өзгерістер туралы айтты. Бұрын экологиялық төлемдер өңірдің кез келген қажеттілігіне жұмсала алатын болса, қазір олар жергілікті атқарушы органдар деңгейінде жинақталады. Бұл қаражаттың 100%-ы табиғатты қорғау шараларына бағытталуы тиіс.
— Министрлік енді бұл қаражаттың мақсатты жұмсалуын тексере алады, бірақ әзірге ешбір әкімдік тексерілген жоқ. Тексеру басталған кезде нақты сұрақтар туындайды, — деді ол.
Эмиссия төлемдерін жоспарлы жүйеге көшіру мәселесі де талқыланды.
— Қазіргі уақытта кәсіпорындар нақты ластану көлеміне қарай төлем жасайды. Біз жоспарлы түрде төлем жасасын деп ұсынамыз. Бұл бақылауды күшейтіп, шығарындыларды азайтуға ынталандырады, — деді Әлиев. — Егер кәсіпорын артық төлем жасағысы келмесе, онда шығарындылар көлемін арттырмасын.
Жанып жатқан қамыс, күкіртсутек және жабық терезелер
Заңгер Айгүл Кенжалиева атмосфераға зиянды заттардың үнемі шығарылуын бақылап отырғандарын айтты. Бұл жұмыс «Глобус» бірлестігімен бірлесіп жүргізілуде. Ол АМӨЗ жақында әкімшілік жауапкершілікке тартылғанын хабарлады. Алайда, экологиялық заңнаманы жүйелі түрде бұзып отырса да, зауыттан лицензиясы кері қайтарылмаған. Өйткені энергетика министрі Алмасадам Сатқалиев зауыттың жұмысын тоқтатуға болмайтынын, оның стратегиялық маңызы бар екенін мәлімдеген еді.
— Біз бұған көнуге мәжбүрміз, — деді А. Кенжалиева. — Ал Атырауда таңғы үштен жетіге дейін тыныс алу мүмкін емес. Мен терезені қашан ашуға болатынын түсіну үшін жел бағытын қараймын. Бірақ біз әлі күнге дейін ауаны кім ластап жатқанын білмейміз, өйткені тәуелсіз зертхана жоқ.
Ол ең алдымен зардап шегетін қарапайым адамдар екенін еске салып, маңызды сұрақ қойды:
— Шығарындылар үсті-үстіне шығарылған кезде немесе қамыс өртенгенде, мемлекет менің денсаулық пен таза ортаға деген құқығымды қалай қорғайды? Айыппұлдардан басқа, халықтың мүддесін қорғау үшін талаптар берілді ме?
Жомарт Әлиев бұл сұраққа нақты жауап бермей, жалтара сөйледі.
— Қазіргі таңда жалғыз бақылау құралы – ауа сапасын мониторинг жасайтын станциялар. Бірақ техника жиі істен шығады. Жаңа жабдық бар болса да, оны ауыстыру тендер мен уақытты қажет етеді.
Ол 2021 жылдан бастап ауа, су және топырақтың ластануынан келген залалды өтеу мүмкін екенін нақтылады.
- Қазір міндетті экологиялық шаралар енгізілуде. Бұл қарапайым физика: дүркіндеткен шығарындылар бірден жойылмайды – олар ауада қалып қояды. Сондықтан кәсіпорындар автоматтандырылған мониторинг жүйелерін орнатуы тиіс, — деді ол.
Оның айтуынша, Атырау облысында бұл талаптарға бес компания сәйкес келеді: ТШО, NCOC, АЖЭО, АМӨЗ және KPI. Олардың төртеуі қазір осындай жүйемен жұмыс істеп жатыр.
— Біз қоршаған орта туралы Ұлттық деректер банкін құрдық, оған деректер нақты уақыт режимінде түседі. KPI жүйені сынақтан өткізіп жатыр, бірақ жылдың соңына дейін ол толық жұмыс істеуі керек, — деп қорытты ол.
Кездесу үлкен мәлімдемесіз өтті, бірақ айтылған ұсыныстарды ескеру туралы уәделер айтылды. Енді сөзден нақты іске көшетін уақыт келді, енді Атырауда ауаның ластануын анықтайтын басты көрсеткіш желдің бағыты емес, нақты деректер болмақ.
Айнұр САПАРОВА
Суреттерді түсірген автор