В Атырау
-2 
11-12 шілдеде Атырау облыстық соты 30 жастағы Бауыржан ҚАРАНЫҢ үкіміне қатысты апелляциялық шағымды қарады. Еске салсақ, бұған дейін ол өткен жылдың 15 наурызында Авангардтың соңғы аялдамасында үш адамды атып, төртіншісін ауыр жаралағаны үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын алған болатын.
Процес басталғанда сотталушының адвокаттары мен анасы қазақ тілінен орыс тіліне және кері аударатын аудармашыға қарсылық білдірді - оның біліктілігіне, сондай-ақ облыстық соттың қызметкері екендігіне көңілдері толмады.
Аударма сот процесіне онлайн түрде қатысқан сарапшы психологқа қажет болды. Қараның өзі отырысқа онлайн да, аяқтай келіп те қатысқан жоқ.
Сотталушының адвокаттары мен анасы да сот алқасының толық құрамынан (төрайымы Тәтті УӘЛИЕВА, судьялар Мирамбек НАҒАШЫБАЕВ пен Гүлмира ДӘУЛЕТОВА) бас тарту өтінішін берді. Анасы бұл құрамдағы алқа әділетсіз үкім шығарып, үкімді өзгеріссіз қалдыратынын мәлімдеді. Зардап шеккен тараптың бірі: «Оның үш адамды өлтіріп, тағы біреуін мүгедек еткені әділдік пе?» деп ашуланды. Оған анасы «Адам қараптан-қарап өлтірмейді» деп жауап берді. Сотталушы тараптың өтінішін кеңесу бөлмесінде қарап, сот алқасы аудармашы туралы да, алқа құрамы туралы да өтініштерді қанағаттандырудан бас тартты.
Бірінші сатыдағы сот жарты жылдан астам уақытқа созылды - процесс өткен жылдың 30 тамызында басталды, үкім ағымдағы жылдың 10 мамырында шықты.
Бұл сотта Б.Қараны үш адвокат - атыраулық Жамбыл МҰҚАШЕВ, оралдық Жайдар РУШАНОВ және павлодарлық Бауыржан АЗАНОВ, сондай-ақ оның анасы Салтанат ЕЛШІБЕКОВА қорғауда. Процесс сыртында ол журналистерге қамауға алу кезінде ұлын ұрып-соғып, кейін азаптағанын айтты. С.Елшібекова оның екі құлағы керең боп қалғанын, бірінші сот отырысында ұлы нашар естігенін және не болып жатқанын толық түсінбеді дейді. Ал адвокат Б.Азанов Қараның ауызша айғақтарынан басқа жасаған әрекетте оның кінәсін дәлелдейтін ешбір дәлел болмағандықтан, бірінші үкімнің әділетсіз болғанын алға тартты.
БІРІНШІ СОТТА НЕ БОЛДЫ
Бірінші сатыдағы сотта болған оқиғаны еске түсірейік. Қара ҚР Қылмыстық кодексінің 99-бабының 2-бөлігінің 1 және 6-тармақтары («Басқа адамдардың өміріне қауіпті жолмен екі немесе одан да көп адамды өлтіру») және 287-бабының 3-бөлігі («Заңсыз атыс қаруын сақтау және алып жүру») бойынша айыпталды. Ол процесс сот-медициналық сараптаманың қорытындысын күткендіктен ұзаққа созылған; сонымен қатар, сот үкімі шығарылғанға дейін судья кеңесу бөлмесінде ұзақ отырды. Процесс барысында сотталушының психикалық жай-күйіне екі сараптама жүргізілді, олардың қорытындысы бойынша оның қылмыс жасаған кезде жан күйзелісі (аффект) күйінде болғаны туралы мәлімдемесі расталмады.
Бауыржан Қара Маңғыстау облысының тумасы. Бірінші некесінен екі қызы бар. Атырауда Назарбаев мектебінің асханасында жұмыс істеп жүріп, сол жерде 32 жастағы А.-мен танысқан. Ұзамай араларында жақын қарым-қатынас басталған. Әйел күйеуін тастап, үш баласымен бөлек тұрған. Қарамен 2022 жылдың наурыз айынан бастап бірге тұра бастаған. Әйел заңды күйеуімен ажыраспақ болған.
2022 жылдың 15 наурызында Қараны әйелмен бірге олар тұратын Нұрсая ықшамауданындағы полиция учаскесіне шақырған. Сол жерде учаскелік инспектордан полицияға 14 наурыз күні әйелдің 4-сыныпта оқитын ұлын Бауыржан Қараның ұрып-соққаны туралы арыз түскенін білген. Учаскеде әйелдің ресми күйеуі мен оның кәмелетке толмаған ұлы Қараның үйінде патрондары бар тапанша сақтайтынын айтады. Алайда учаскелік инспектор бұл хабарламаны елемей, ешқандай шара қолданбаған (кейін ол «ауыр зардаптарға әкеп соққан қызметтегі әрекетсіздігі» үшін 3 жылға бас бостандығынан айырылған).
Бірінші инстанциядағы сотта Б.Қара полиция бөлімінде «әйелдің күйеуі мен інісі, балалары олардың қасында болғанын, кейін тағы екі туысы келгенін» айтты. Туыстарының айтуынша, үлкен баласы Қараның ұрғанын айтып шағымданған. Одан әрі Қара сотта әйелдің күйеуі мен оның туыстары өзіне қоқан лоққы жасай бастағанын, ал Қуаныш (күйеуінің інісі) «кешке тағы кездесеміз» деп телефон нөмірін жазып алғанын айтты.
Қара қарудың шығу себебін әйелдің күйеуі мен туыстары тарапынан қоқан-лоққылар бұрын да болғанын, сондықтан «қауіпсіздік мақсатында» былтыр желтоқсан айында екі тапанша сатып алғанын және оларды травматикалық тапанша деп ойлағанын және олардың ұрыс қаруы етіп жасалғанын білмегенін айтты. Оларды үнемі өзімен бірге алып жүрген.
Оның нұсқасы бойынша үш адамды өлтіру былай өрбіген. Авангардтағы соңғы аялдамада әйелдің күйеуінің туыстары мен оған бейтаныс адамдар қоқан лоққы жасап, тіл тигізген кезде ақылынан адасып, әрі қарай не болғаны есінде қалмаған.
– Тек Қуаныштың соңынан қалай жүгіргенім есімде. Кәріз құбырларының жанында есімді жидым да вокзалға барып, сол жерден Ақтауға такси жалдадым, – дейді Б.Қара.
Сотта әйелдің үлкен ұлдары Б.Қараның қысым көрсетіп, қол көтергенін айтты. Б.Қараның өзі сотта оларға ешқандай сұрақ қойған жоқ және өз пайдасына еш дәлел келтірмеді.
Ал процесті жүргізген Атырау облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы Зарема ХАМИДУЛЛИНА Б.Қараның әскери қаруды «қауіпсіздік мақсатында» алғаны туралы нұсқасы дәлелсіз екенін айтты. Сонымен қатар, сол сотта әйелдің үш ұлының туған әкесі отбасының қайда екенін білуге және балаларымен сөйлесуге құқылы екенін айтты. Сондықтан оның әрекеті оның тарапынан жасалған қауіп ретінде бағаланбайды.
Өмір бойына бас бостандығынан айыру үкімі жарияланғаннан кейін З.Хамидуллина ең ауыр жазаны не себепті тағайындағанын былайша түсіндірді: «Бұл жоспарланған аса ауыр қылмыс; сотталушы үздіксіз оқ жаудырған және атыс қаруын қолдануды білген».
...Бірақ апелляциялық шағымның қазіргі қаралуына қайта оралайық. 12 шілдеде сот залында тараптар өткір сөйлеп, бірнеше рет сөзге келіп қалды. Сотталушының туыстарына тіпті залдан шығуды сұраған сәттер де болды. Бірақ үзілістен кейін отырыс барлық тараптың қатысуымен жалғасты.
Бауыржан Қараның адвокаттары оның сот залына қатысуын сұраған. Зардап шеккен тараптар бұған үзілді-кесілді қарсы болды: олар бұл адамды енді көргісі келмейтінін, өйткені қаза болған ұлдарын бірден еске салатынын жеткізді. Оларды прокурор Нұрсұлтан ҮМБЕТАЛИН: «ҚР Қылмыстық-процестік кодексінің 428-бабына сәйкес апелляциялық сатыдағы сотқа сотталушының қатысуы міндетті емес», - деп қолдады.
Алқа өтінішті қабылдамау туралы шешім қабылдады.
Сотталушының өкілдері соттан бұрын жасалған сот-медициналық сараптама қорытындысын жарамсыз деп тануды және өздері шақырған психолог Людмила Гибатуллинаның пікірін ескеруді сұрады, ол бірінші сот сатысы барысында Б.Қараға қылмыс жасаған кезде «кумулятивтік күйзелісте болған» деген диагноз қойған.
Бұған жәбірленуші тараптың адвокаты Жанар МОЛДАШЕВА: «Бірінші сатыдағы сотта Қараның психикалық жағдайына сот-медициналық сараптаманы өз саласының мамандары жүргізді; оның қылмыс жасаған кезде аффект күйінде болғаны туралы мәлімдемесі расталмады және сараптама нәтижелеріне күмән келтіруге негіз жоқ» деп жауап берді. Прокурор да соттан өтінішті қанағаттандырудан бас тартуды сұрады: «Сот-медициналық сараптама жүргізу талаптары толығымен орындалды, барлығы заңды түрде зерттелді».
Сот алқасы сараптама қорытындысын жарамсыз деп тану туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім қабылдады.
Тағы бір талқыға түскен мәселе сотталушының анасының полицейлер ұлын ұрып-соғып, есту қабілетіне зақым келтірді деген уәжі болды.
Зардап шеккен тараптың адвокаты Жанар Молдашева:
- Бұл расталған жоқ, азаптау бойынша полицияға қатысты іс бүгінге жабылды. Процесс алты айдан астам уақытқа созылды - егер есту проблемалары болса, біз байқаған болар едік.
Соған қарамастан, сот «құқықтық баға беру үшін» адвокат Жайдар Рушанов ұсынған Қараның денсаулығы туралы медициналық құжаттарды іске қосу туралы шешім қабылдады.
Адвокат Ж.Мұқашев өз сөзінде бірінші сатыдағы сот үкімін біржақты деп санайтынын айтты:
- Менің клиентімнің адамдарды өлтіру ниеті болған жоқ. Сонымен қатар, жәбірленушілердің әрекетіне құқықтық баға берілмеді. Менің ойымша, олардың тарапынан арандатушылық әрекеттерге жол берілген: менің қорғауымдағы жігіттің айтуынша, олар өздері кездесуге шақырып, қорқытқан. Істі басқа қаланың сотына жаңадан қарауға жіберуіңізді сұраймын.
Жәбірленуші тараптың адвокаты Гүлайна АҚМҰРЗИНАНЫҢ сөйлеген сөзі эмоцияға толы болды:
- Істегі барлық дәлелдер зерттеліп, үкім әділ шығарылды. Қаншама отбасы зардап шекті!.. Сол үкімде айыпталушының өкінбегені, кешірім сұрамағаны айтылған. Солай болды. Қандай жағдай болмасын, адамдардың өмірін қиюға ешкімнің қақысы жоқ. Бірнеше секунд ішінде ол үшеуін өлтірді, бұл 7 секунд уақыт алды... Соттан үкімді күшінде қалдыруды сұраймын.
Өз кезегінде тірі қалған төртінші жігіттің адвокаты Жанар Молдашева қорғауындағы азаматтың мүгедек болып қалғанын, көрмейтінін, есте сақтау қабілеті мен тірек-қимыл аппаратында проблема бар екенін және басына оқ тигенін айтты. Ол да үкімді өзгеріссіз қалдыруды сұрады... Алқа кеңесу бөлмесінде аз уақыт болғаннан кейін судья Мирамбек Нағашыбаев өз шешімін жария етті: «Үкімді өзгертуге немесе жоюға негіз жоқ. Осыған байланысты, қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының қаулысымен бірінші сатыдағы соттың үкімі өзгеріссіз қалдырылды, апелляциялық шағымдар қанағаттандырылған жоқ».
Айнұр САПАРОВА
Суреттер мен бейнежазбаны түсірген автор