Ақша болмаса, әділ сот та жоқ па?

Осы жылдың қаңтарында жұмысын бастаған Конституциялық сот алғашқылардың бірі боп атыраулық адвокат Нұрлан ЖОЛБОЛОВТЫҢ шағымын қарайды.

ҚР Конституциялық Соты Конституциялық Кеңестің құқықтық мирасқоры болып табылады. Бұл органға, атап айтқанда, олардың құқықтары мен бостандығын қозғайтын кейбір заңдар Конституцияға – еліміздің Негізгі Заңына қайшы келеді деп есептейтін азаматтардың өтінішін қарау өкілеттігі берілген. Ал адвокат Нұрлан Жолболовтың пікірінше, қолданыстағы Салық кодексінде күрделі түзету енгізуді талап ететін конституцияға қарсы нормалар бар.

- Мен адвокаттық тәжірибемде азаматтардың ақшасы болмай, сот арқылы құқығын қорғай алмаған жағдайды бірнеше рет кездестірдім. Оған сотқа талап-арыз бен сот актілеріне шағымдану кезіндегі мемлекеттік баждың тым жоғары мөлшерлемелері себеп, - дейді ол. - Салық және азаматтық-процессуалдық заңнама нормаларында аз қамтылғандарды бұл баж салығын төлеуден босату, кейінге қалдыру немесе бөліп төлеу мүмкіндігі қарастырылмаған. Яғни, адамдардың өз құқығы мен мүддесін сотта қорғау мүмкіндігінен айыратын, демек, Конституция нормаларын, азаматтық құқық қағидаттарын, сондай-ақ Қазақстан ратификациялаған халықаралық шарттарды бұзатын қатаң стандарттар қолданыста.

Мысал ретінде адвокат 2018 жылдан бері Жоғарғы Соттың (ЖС) азаматтық істер жөніндегі кассациялық сот алқасына және ЖС төрағасына шағым түсіре алмай жүрген қорғалушысының бірінің жағдайын келтіреді. Бұл шағымды алдын ала қарастыру үшін ол екі миллионға жуық баж салығын төлеуі керек. Бұл оның алдыңғы сот сатыларындағы соттарға жұмсаған миллиондаған баж салығын есептемегенде.

– Ал, ҚР Конституциясына сәйкес, ешкімді мүліктік жағдайына байланысты кемсітуге болмайды. Азамат ақшаны сот қорғауы (өзінің ісін қарауы) үшін емес, бар болғаны бір судьяның өз кабинетінде шағым берген адамды шақыртпай-ақ, тыңдамай-ақ алдын ала қарауы үшін ғана төлейді, - деп атап өтті Н.Жолболов. - Талап қою сомасы сот үшін істі қарау тәртібін, мерзімін немесе оның күрделілігін анықтайтын қандай да бір фактор емес. 100 миллион болсын, 100 мың болсын, сот осыған байланысты аз немесе көп отырыс өткізбейді. Осылайша, менің ойымша, бұл шынымен де дереу араласуды талап ететін үлкен мәселе, өйткені менің қорғалушымның басындағы жағдай ел ауқымында жетерлік. Қолданыстағы тәжірибе БҰҰ-ның Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясына, сондай-ақ Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге қайшы келеді.

Конституциялық Сотқа (КС) жүгінуге дайындық барысында адвокат көршілес елдердегі жағдайды зерттеген. Мысалы, Ресейде мемлекеттік баждың жоғарғы мөлшері 60 000 рубльді (шамамен 400 000 теңге) құрайды. Бұл бәріне бірдей. «Газпром» ба, әлде қарапайым инженер ме, кімнің соттасып жатқаны маңызды емес. Өзбекстанда сот соттың шығындарын төлеуді кейінге қалдыруға немесе бөліп төлеуге, сондай-ақ олардың мөлшерін азайтуға құқылы. Ал Қырғызстанда мемлекеттік баж салығын төмендету мәселесі қаралып, олар «сот төрелігіне қолжетімділік қағидатын бұзбау үшін шектен тыс немесе ақылға қонымсыз болмауы керек» деген қорытындыға келген.

Осыған байланысты адвокат ҚР Конституциялық сотынан Салық кодексінің мемлекеттік бажды төлеу тәртібін реттейтін нормаларын конституцияға сай емес деп тануды сұрайды.

Конституциялық Соттың Telegram-каналындағы ақпаратқа сәйкес, қаңтар айында оларға 800-ден астам арыз келіп түскен, оның бесеуі ғана өндіріске қабылданған, оның ішінде адвокат Н.Жолболовтың апелляциялық шағымы да бар. Оны қарау 17 ақпанға белгіленген.

Лев ГУЗИКОВ