«Әлсіз сымдар кернеуге төтеп бере алмайды. ҚНмЕ-ні өзгерту керек»

Қала тұрғындары осындай аптап ыстық күндері электр энергиясының тұрақсыздығына «Атырау-Жарық» АҚ-ны кінәлі деп санайды. Сыртта аптап ыстық болса, істен шыққан тұрмыстық техниканың тізімі де көбейеді, кәсіпорын айналасында шиеленістер көбеюде. «Біз көп жағдайда кінәлі емеспіз, бұл желілер бізге тиесілі емес», - дейді «Атырау-Жарық» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы Оразғали ҚАРШЕГЕНОВ (суретте).

- Оразғали Төлеуғалиұлы, тарифтің көтерілуін негізге ала отырып, энергетиктер желілер мен жабдықтарды ауыстыру қажет екенін айтады. Тарифтер көтерілуде, бірақ электр қуатына қатысты проблема жалғасуда.

- «Атырау-Жарық» АҚ-ның істен шыққан жабдықты ауыстырып, өз желілерін жаңарту қызметі тарифтің инвестициялық бөлігі есебінен қаржыландырылады. Ол компанияның электр желісі активтерінің баланстық құнына және пайданың есептік мөлшерлемесіне негізделген тарифке енгізілген амортизациялық жарна мен пайдадан тұрады. Бұл бөлік 2016-2020 жылдардың тарифінде 15% деңгейінде болды, ал 2021-2025 жылдары ол бүкіл тариф шығындарының 12%-ына дейін төмендетілді. Тарифте ескерілген қаражат жүйе құрайтын 110-35 кВ бір қосалқы станцияны, 110 және 35 кВ желілерін 60 және 105 км және 4-7-ден 6-10/0,4 кВ қалалық трансформаторлық қосалқы станцияларды 5 жылда жыл сайын жаңғыртуға мүмкіндік берді. 2006-2020 жылдар аралығында Атырау мен Атырау облысында кернеуі 110 және 35 кВ кернеуі бар 21 төмендеткіш қосалқы станция қайта құрылымдалды. 713,9 км 110 және 35 кВ желілер салынды. Осы жылдар ішінде кернеуі 6-10/0,4 кВ болатын 65 трансформаторлық қосалқы станция қайта құрылымдалды. Біз бұл қызметті алдағы 5 жылда да жалғастырамыз.

Алайда, энергиямен қамтамасыз ету проблемаларының түп тамыры «Атырау-Жарық» электр желілерінің жай-күйіне байланысты емес. Өйткені, біздікінен басқа, «Атырау қаласының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі» ММ, ЭЧ -4 (иесі - «Қазақстан темір жолы»), «самострой» тұтынушылар желілері бар. Бірақ апаттық жағдайда ажыратылғанда, кімге тиесілі екеніне қарамастан, бізге бүкіл желіге дереу қызмет көрсетуге тура келеді. Біз келіп түскен шағымдарды талдадық - олардың көпшілігі Атырау қаласы мен аудан орталықтарының ТКШ бөлімінің балансында тұрған электр желілеріне қатысты. Атырауда ТКШ бөлімінде ПС-110/35/10/6кВ жоғары вольтты 4 қосалқы станция, 235,9 км ВЛ-35/10/6кВ әуе электр желілері, 788,4 км ВЛ-0,4кВ, 91,9 км КЛ-0,4-35кВ күш желілері, ТП/КТП-10/6/0,4кВ және РП-48 кешенді 393 электр қондырғылары бар.

Сонымен қатар, соңғы 10 жыл ішінде қалалық ТКШ бөлімі жоғарыда аталған электр қондырғыларына күрделі жөндеуді айтпағанда, техникалық қызмет көрсеткен жоқ. «Атырау-Жарық» АҚ мен Атырау ТКШ бөлімі арасындағы келісім бойынша бөлінген қаражат апаттық-қалпына келтіру жұмыстарына, істен шыққан жағдайда электр қондырғысының кез келген бөлігін ауыстыруға ғана жұмсалады.

- Ал тұтынушылар қайсысы сіздің, қайсысы басқаның желісі екенін қалай ажырата алады? Көше тізімін санамаласақ көп шығар. Сондықтан басқа жолды алайық. Жеке тұрғын үй құрылысы мен түрлі мемлекеттік бағдарламалар аясында салынған жаңа ықшам аудандар желісі кімдікі?

- Балансқа тиесілі болуына қарай желілерді бөлудің арнайы актілері бар, біз өз желіміздің қай жерде, басқалардың желісі қай жерде екенін жақсы білеміз. Мемлекеттік бюджет есебінен салынған жаңа ықшам аудандардағы электр желілерінің басым көпшілігі қалалық ТКШ балансында тұр немесе болуы тиіс. Олардың сапалы салынуын қамтамасыз ету міндеті біздің құзырымызға кірмейді. Алайда, «Атырау-Жарыққа» тиесілі желілермен бірге олардың дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ету біздің мүддеміз. Біз бұл мәселені қалалық атқарушы органдармен жасалған қалалық желілерге техникалық қызмет көрсету және жөндеу келісімшарттары шеңберінде шешеміз.

БӘРІНЕ ЖАМАНАТТЫ БОЛҒЫСЫ КЕЛМЕЙДІ

- Жақында брифингте қалалық ТКШ бөлімінің басшысы қаладағы электр желілерінің тозығы жеткенін, оларды ауыстыру керектігін айтты. Желілер қаншалықты тозған және олар қашан ауыстырылады?

- Неліктен жағдай жылдан жылға нашарлап барады? Өйткені мәселе түбегейлі шешілмейді. Шындығында, ТКШ әуел баста әлсіз желілерді жобалап, орнатқан. Мысалы, қаланың ТКШ бөліміндегі соңғы сұранымның бірі - жаңадан 24 үй салынып жатыр, әр үйге 2 кВт-тан сәл артық болатын есеппен олар үшін бар болғаны 50 кВт қарастырылған. Бірақ біздің климаттық жағдайда бұл жеткіліксіз. Сонда адам бір кондиционерді де қоса алмайды деген сөз. Біз мұндай төмен жүктеме біздің климат жағдайымызға сәйкес келмейтінін жазып, хат жолдаған едік. Олардан: кешірім сұраймыз, ҚР ҚНжЕ 4.04-106-2013 бойынша, бір коттеджге 1,96 кВт тиесілі. Түсінікті болу үшін – бізде бір сплит-жүйе осындай қуат жұмсайды. Қолданыстағы ҚНжЕ осы - мемлекеттік сараптама осы қуаттан жоғары сұранымдарды өткізбейді. ҚНжЕ бүкіл Қазақстанда қолданылады. Бір жерлерде бұл ереже жарамды, айталық, Қостанайда біздегідей аптап ыстық жоқ. Мұндай нәрселерді ескеру қажет, ал егер біздің өңір үшін бұл нормалар қайта қаралмаса, онда мәселе тек ушыға береді.

Міне, осындай жағдай. Егер біз техникалық шарттарды бермесек, онда біз «кеңестік биліктің жауы» ретінде көрінеміз, ТКШ-ге де, тұрғындарға да жаман боламыз. Адамдар үйлеріне жарықты тез қосқысы келеді ғой. ТКШ балансында тұрған Самал, Жұлдыз және т.б. жаңа аудандардың барлығы бір үйге 2 кВт-тан да төмен есеппен қосылған. Тиісінше, осы қуатқа арнап трансформаторлар мен сым қималары таңдалды. Біз ТКШ бөліміне желілерді нығайту қажет екенін дәлелдедік. Олар келісті, сөйтіп 2020 жылдан бастап Атыраудың тұрғын аудандарындағы кернеу деңгейіне қатысты проблемалық мәселелерді шешу жұмыстары жүргізілуде. Бұл бағдарлама бойынша 50 трансформатор сатып алынды, оның 26-сы 0,4 кВ тарату желілеріне қосылған, қалған 24-і тамыздың аяғына дейін қосылады деп жоспарлануда. Қаланың әр ауданында орнатылып жатқан барлық трансформатор ТКШ балансында тұрған электр желілеріне монтаждалатынын ерекше атап өткім келеді. Сондықтан, «Атырау-Жарыққа» кейбір жабдықтар бюджет есебінен сатып алынады деген сөздер түбегейлі қате. 2021-2022 жылдары ТКШ тағы 50 трансформаторлық қосалқы станциялар сатып алуды жоспарлап отыр, олар да қалалық желілерге орнатылады. Жабдықты монтаждауды біз өз мойнымызға алдық, енді оны тегін орнатып жатырмыз.

НЕЛІКТЕН ЖЕЛІЛЕР ӘР ЖАЗ САЙЫН ҮЗІЛЕДІ?

- Электр энергиясына қатысты проблемалар жыл сайын, әсіресе жазда туындайды...

- Иә, аптап ыстық жыл сайын электр қондырғыларына және жалпы энергия қондырғыларына көп күштің түсуіне себеп болады. Барлығы- жеке тұрғын үйлердегі, көпқабатты үйлердегі, қоғамдық және мәдени-сауық орталықтарындағы және т.б. тұтынушылар салқындату және ауаны желдету жүйелерін қосады. Бұл жағдайда әрбір ауа салқындату жүйесінің қуаты 1,5 кВт-тан 19 кВт-қа дейін жетеді. Жыл сайын, маусымнан тамызға дейін аптап ыстық кезінде кернеу деңгейінің төмендігіне үнемі шағым түседі, ал қалған 9 айда іс жүзінде ешқандай шағым болмайды.

Бұл құрылыс және электр жабдығын таңдау кезінде сым қималары мен кабельдердің, күштік трансформаторлар мен басқа жабдықтардың қуаты дұрыс таңдалмағанын көрсетеді. Егер электр жабдықтарын таңдау кезінде есептеу нормативі қайта қаралмаса, онда бұл мәселе жыл сайын жазда туындай береді. Сондай-ақ, электрмен жабдықтау сапасына көп қабатты үйлердің бірінші қабаттарында қосылған объектілер: кеңселер, дәмханалар, дүкендер, шаштараздар және т.б. әсер ететінін атап өтемін.

Олардың көпшілігі ВРУ-0,4 кВ-ға (электр энергиясын қабылдауға, есепке алуға, таратуға және шамадан тыс жүктеме мен қысқа тұйықталу кезінде желіні қорғауға арналған құрылғылар) қосылған, бірақ мұндай қуат осы объектілердің энергия қабылдағыштары көтеретін жүктемеге арналмаған. Біздің қарсылығымызға қарамастан, ПИК жаңа объектілерді ВРУ-0,4 кВ-қа қосуға рұқсат береді. Әрине, бұл жағдайда тұрғындардың үйлердегі кернеу деңгейінің төмендеуіне шағымдану саны арта түседі. Бірақ ПИК келісіп отырғандықтан, біз бизнестің жұмысына кедергі жасай алмаймыз.

Бұл мәселелерді шешу үшін техникалық қызмет көрсету мен күрделі жөндеуге қосымша қаражат бөлу қажет. Барлық желілер мен жабдықтарды нормалар мен техникалық талаптарға сәйкес лайықты техникалық күйге келтіру қажет. Ең бастысы - желілерді сенімгерлік басқаруға қосымша шарттарсыз немесе өтемсіз негізде энергия таратушы ұйымға беру қажет деп ойлаймын. Біз онсыз да қауіп-қатерге бас тігіп, қалалық қосалқы станцияларда қызмет көрсетеміз және кезекші персонал ұстаймыз, өйткені біз бұл объектілерді назардан тыс қалдыра алмаймыз. Әйтпесе, оларды дереу түсті металдарға бөлшектеп алып кетеді де, олардан ештеңе қалмайды. Өкінішке орай, осындай ұнамсыз жағдайлар болды.

«Теңдік», «Солтүстік» және «Әуежай» қосалқы станциялары осылайша талапайға түсті. Оларды Бергей Рысқалиевтың кезінде мемлекет салған болған, мердігерлер біраз уақыт өз күзетшілерін сол жерде ұстады. Ал олар кеткен соң, жалғанбаған желілер тоналды. Бірақ біз «Ескі қала», «Көкарна», «Нұрсая» және «Жұмыскер» қосалқы станцияларын қосып үлгердік және бүгінде оларды өз есебімізден ұстап отырмыз. Бізге қалалық желілерді басқаруға мүмкіндік беретін заң былтыр шықты. Бірақ әзірге бұл процесті жүзеге асыру көптеген мәселелермен байланысты болып отыр. Әйтсе де, бұл бағытта жұмыстар жүргізілуде.

ЖОСПАР БОЙЫНША АЖЫРАТУ

- Егер тұтынушылардың шағымы болса, жазғы маусымға қалай дайындаласыздар?

- «Атырау-Жарық» АҚ-ның негізгі 110/35/10/6кВ қосалқы станцияларындағы электр жабдықтарының өткізу қабілеті өзінің техникалық параметрлеріне сәйкес келеді, бірақ аптап ыстықта, шын мәнінде, қуаттың асып кетуі және үйге немесе пәтерге сплит-жүйелерді орнатқан кезде кабельдерді кіргізу үшін есептеулердің болмауы кернеу деңгейінің ең төменгі мәнге дейін түсуіне әкеледі. «Атырау-Жарық» өз тарапынан жыл сайын бекітілген кестеге сәйкес толық көлемде балансындағы 110/35/10/6 кВ қосалқы станцияларын, 110/35/10/6 кВ әуе және кабель желілерін, 10/ 6/0,4 кВ трансформаторлық пункттерді жаңартып, қайта жарақтап отырады.

Біз бұл тұрғыда тұтыну көлемінің көбейгенін ескереміз, сәйкесінше күштік трансформаторлардың, сым қимасының қуатын арттырамыз. Осының арқасында электр жабдықтарының өткізу қабілеті Атырау қаласы мен Атырау облысының жылдам даму қарқынына сәйкес келеді. Бұған дәлел - электр энергиясын тұтыну туралы деректер: 2010 жылдың маусымында ол 128 миллион кВт/сағатты құрады, ал 2021 жылдың маусымында бұл көрсеткіш 200 миллион кВт/сағатты құрады, яғни, тұтыну 64 пайызға артты. 2008-2021 жылдар аралығында «Атырау-Жарық» өзінің электр желілерінде облыс орталығындағы 110/35/10/6кВ барлық қосалқы станцияларды және аудан орталықтарындағы барлық 110/35/10/6кВ бас қосалқы станцияларын толық қайта жарақтау және жаңғырту жұмыстарын жүргізді. Қуатын көбейтіп, күштік трансформаторлар мен сым қималары, сондай-ақ басқа күштік жабдықтар толығымен ауыстырылды. Аудан орталықтарын АЖЭО және «KEGOK» АҚ қосалқы станциясыларымен байланыстыратын 110 кВ транзиттік әуе электр тарату желілерін қайта жарақтау жүргізілді. СК тіректері түгелдей жаңасына ауыстырылып, сым қимасы ұлғайтылып, өткізу қабілеті жоғарылады.

– Соңғы кездері тұрғындар шағымданып жүрген жарықтың әлсін-әлі «жоспарлы» ажыратылуы немен байланысты?

- Машинаны көлік жөндеу орнына техникалық қызмет көрсетуге қойсаңыз, біраз уақыт жаяу жүресіз, солай емес пе? Бізде де солай. 15 сәуір мен 15 қыркүйек аралығында «Атырау-Жарық» техникалық қызмет көрсету, тексеру, сонымен қатар қосалқы станцияларда және тарату орындарында электр жабдықтарын күрделі жөндеу жүргізеді. Әрине, жұмыс барысында сымдарды қуаттан ажыратамыз. Тұтынушыларға 3 күн бұрын ескертеміз. Бүкіл жұмыс кесте бойынша жүргізіледі, сондықтан әр түрлі күндері және әр түрлі жерлерде жарық ажыратылады. Ажыратылатын жабдықтың көлемі жоспарланған жұмыстарға байланысты, бірақ жалпы жұмыс күні уақытынан аспайды. Кейде электр қондырғыларындағы шұғыл жұмысқа байланысты, апатты жағдайға әкелуі мүмкін олқылықтарды жедел жою қажет болғанда жарық ажыратылады.  

- Дегенмен де, қаланың түрлі бөлігіндегі электр энергиясын өшірудің нақты себептері қандай? Қазір электр энергиясын бөлуге байланысты жоспарлы түрде ажыратылып отыр деген пікір бар...

- Әуе немесе кабельді электр тарату желісін апаттық ажырату көбінесе белгілі бір учаскедегі қысқа тұйықталуға байланысты. Электр қондырғысының әлдебір бөлігінің техникалық параметрлері бұзылғанда қысқа тұйықталу пайда болады. Бұған түрлі нәрселер себеп болады, мысалы, қатты жел, жаңбыр, ылғалды жабысқақ қар, мұзтайғақ. Тағы бір маңызды себеп - жеке желі иелері тарапынан электр қондырғысының жай-күйіне (трансформаторлардағы шаң, калибрленбеген сақтандырғыштар, трансформаторларда майдың болмауы және т.б.) техникалық қызметтің және бақылаудың болмауы. Сымдарға немесе электр қондырғыларына бөгде нәрселер – ағаш бұтақтары, сым, целлофан қапшықтар және т.б. түсіп кетеді немесе көліктер бағанаға соғылады, біреулер рұқсатсыз қазу жұмыстарын жүргізеді. «Атырау-Жарық» үнемі осындай жағдайларда электрмен қамтуды қалпына келтіреді.

ТАРИФ КӨТЕРІЛДІ, БІРАҚ ЕЛІМІЗДЕ ЕҢ ТӨМЕНІ БІЗДЕ

- Қазір Атырау облысында АЖЭО-нан басқа, электр энергиясының қандай көзі бар? Әр кәсіпорын қандай энергия көлемін береді?

- «АЖЭО» АҚ-нан басқа электр энергиясы көздері - «KUS» ЖШС, «МАЭК Қазатомөнеркәсіп» ЖШС және «Интер РАО» ЖАҚ. Өндіруші көздердің жұмысындағы проблема салдарынан электр қуатының тапшылығы туындаса, «KEGOC» АҚ жүйелік операторы ТШО және NСОС электр станцияларының еркін қуатын қосу үшін шаралар алады.

- Биыл электр энергиясының тарифін көтерді. Тұтынушылар ақысын төлеп отырса да, жарты күндеп жарықсыз отырады. Қаражаттың қалай бөліп таратылатынын толық айтып берсеңіз.

- 1 мамырдан бастап біздің облыста электр энергиясының тарифі тұрғындар үшін бір кВт/сағатқа 5,44 тг; тауарларды өндіру, жұмыстар мен қызметтерді ұсыну үшін электр энергиясын пайдаланатын тұтынушыларға бір кВт/сағатқа 26,21 тг; мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын заңды тұлғалар үшін бір кВт/сағатқа 31,47 тг; ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өңдеу үшін электр энергиясын пайдаланатын тұтынушыларға және «Атырау облысы Су Арнасы» үшін бір кВт/сағатқа 21,03 тг құрайды. Айта кету керек, бұл еліміздегі ең төменгі тарифтер. Салыстыру үшін, көрші Оралда тұрғындарға арналған тариф бір кВт/сағат үшін 12 теңге, Ақтауда - 15 тг.

Электрмен жабдықтауды электрмен қамту ұйымы «Атырау Энергосату» ЖШС жүзеге асырады. Тарифтің көтерілуі энергия өндіруші ұйымдардың - «Атырау ЖЭО» ЖШС және «МАЭК Қазатомөнеркәсіп» ЖШС-нің босату бағасын көтеруімен байланысты. «Атырау Энергосату» ЖШС-нің электр энергиясының шекті бағасының құрылымына электр энергиясын сатуға тікелей байланысты шығындар кіреді. Энергия өндіретін ұйымдардан - «Атырау ЖЭО» АҚ, «МАЭК Қазатомөнеркәсіп» ЖШС, «Karabatan Utility Salutions» ЖШС, «Интер РАО» ЖАҚ электр энергиясын көтерме бағамен сатып алу шығындары босату тарифінің құрылымында 68% құрайды.

Әрі қарай, «Атырау-Жарық» АҚ желілері арқылы электр энергиясын беру қызметі 23% құрайды. «Атырау Энергосату» ЖШС бағасының құрамдас бөліктерінің бірі - электр қуатының «РФЦ ВИЭ» ЖШС ұсынатын 4% жүктемені көтеруге электр қуатының дайындығын қамтамасыз ету қызметін төлеу шығындары болып табылады. «KEGOC» АҚ-ның электр энергиясын ұлттық электр желісіне беру, тұтынуды теңгерімдеу бойынша жүйелік қызметтері де «Атырау Энергосату» ЖШС-нің босату бағасының құрылымына кіреді - 2,6%. ЭСО босату тарифіндегі жабдықтау үстемесінің үлесі тек 2% құрайды және негізінен қызметкерлердің еңбекақы шығындарын және электрмен жабдықтау қызметіне байланысты басқа да болмашы шығындарды қамтиды.

ҚАЙДА ҚОҢЫРАУ ШАЛУ КЕРЕК

- Жарықты өшірген кезде тұрғындар «Атырау-Жарық» АҚ-ның авариялық қызметін қоңырау соғып ала алмайды. Сіздер тұрғындармен қалай байланыс орнатасыздар?

- Біз әуе немесе кабель желісі апатты түрде ажыратылған кезде диспетчерлік операторлардың телефондары бос болмайтынын мойындаймыз. Өйткені, бұл кезде қоңыраулар легі қатар келіп жатады. Операторлар жауап беріп, әр абонентке жағдайды түзету үшін қандай шаралар алыну керектігін түсіндіреді. Сондай-ақ, электр қуаты автоматты түрде өшірілгеннен кейін, кезекші персонал өшу себебін анықтап, қысқа тұйықталған жерді оқшаулап, басқа тұтынушыларға кернеуді беруі керек екенін ескеріңіз. Осы әрекеттің барлығы белгілі бір уақытты алады. «Атырау-Жарық» қашан да тұтынушылармен диалогқа ашық, кез-келген формада барлық тілек пен шағымды қабылдайды және жауапты белгіленген мерзімде жолдайды. Сіз бізге телефон нөмірлері арқылы және әлеуметтік желідегі https://www.jaryk.kz, https://www.facebook.com/atyrau.jaryk парақшалардан хабарласа аласыздар.

• Қалалық ЭТА ЖДҚ, кезекші диспетчер: 8(7122) 32-36-36, 32-37-66, 99-42-67, 99-42-00
• Жылыой ЭТА, кезекші диспетчер: 8(71297) 5-63-36, 7-24-75
• Мақат ЭТА, кезекші диспетчер: 8 (71235) 2-40-22
• Махамбет ЭТА, ҚС кезекшісі: 8(71236)3-13-04
• Құрманғазы ЭТА, ҚС кезекшісі : 8(71233)2-53-03
• Қызылқоға ЭТА, ҚС кезекшісі: 8(71238 )2-12-97
• Индер ЭТА, ҚС кезекшісі: 8(71234 )2-18-44
• Исатай ЭТА, кезекші: 8(71231)2-07-07, 2-48-19

Зульфия ИСКАЛИЕВА