Бухарка өзегі туралы бір ауыз сөз

Өткен жазда Атырау қаласының іргесіндегі Бухарка өзегінің жағалау белдеуінде тұратын тұрғындар дабыл қақты. Биыл су қоймасы бұрын-соңды болмағандай құрғап, батпаққа және масалардың ордасына айналған.

Бухарка өзегі көп заманнан бері бар. Бұл көпшілік айтып жүргендей канал емес (су толтырылған жасанды арна), өзен тармағы. Тармақ  – өзеннің бүйірлік саласы, яғни табиғи су қоймасы, сондай-ақ Жайық-Каспий бассейні экожүйесінің құрамдас бөлігі.

Бұхарка - бәрі бірігіп Жайық атырауын құрайтын Перетаска, Яицкий, Золотой, Приморский сияқты тармақ. Ол алғаш рет Каспий теңізі мен оған іргелес аумақтардың карталарында 1731 жылы белгіленді. 19 ғасырда кеме жүзетін болды және Гурьев балықшылары теңізге шығу үшін де, маусымдық балық аулау үшін де пайдаланды.

Бұл арналардың барлығы - тасқын суы теңізге құйылуы керек өте маңызды су артериялары. Бұрын солай болатын, бірақ ХХІ ғасырда Жайық пен Каспий теңізінің тайыздануына байланысты өзен тармақтары мен ондағы мелиоративтік және су түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу мүлде ұмыт бола жаздады. Ал биыл Бухарка мүлде құрғап қалды. Онсыз да аз балығы қырылып, құстар ұя салуды тоқтатты...

Тармақ Атырау-Дамба жолының астынан ағып жатқан Курилкино ауылының (қазіргі Көкарна ықшамауданы) маңындағы Жайықтың негізгі арнасынан қайтатын. Қазір Бухарка Жайықпен қосылмайды, көлік жолы мен өзен арасы әбден құрғаған, тіпті су тасқынынан қорғайтын бөгетпен қоршалған.

Кеңөзек ауылдық округі әкімінің м.а. Қайрат ХАБИЕВТЫҢ мәліметінше, Бухарканың ұзындығы 10 шақырым, бірақ ол да Каспий теңізіне қосылмайды – теңізден 13 шақырым жерде аяқталады. Шындығында, бұл сұмдық халге жеткен су қоймасы оқшауланған, соңғы жылдары Бухаркамен канал арқылы қосылған Перетасканың суымен қамтамасыз етілген.  Ал Перетаскідегі су деңгейі Атырау жылу электр орталығынан төгілетін ағындарға байланысты. Міне, сызбасы осындай.

«Биыл Бухарка суының тайыз болуының себебі - төтенше жағдай жариялануына байланысты Атырау жылу электр орталығы Перетаскаға су беруді уақытша тоқтатты. Осыған байланысты Бухаркаға су құйылып жатқан жоқ», - деп түсіндірген «АЖ» редакциясының сауалына жауап ретінде ауылдық округ әкімдігінен келген хатта.

«АЖЭО» АҚ президенті Мақсот ӘЛЕНОВТІҢ атынан компания басшылығы Бухарканың тайыздануына алаңдаушылық білдіріп, оның аянышты жағдайға еш қатысы жоқ, ол тек Перетаскідегі су деңгейін және Приморск суару жүйесін бақылайтынын, бұл ЖЭО жабдықтарының жұмыс режиміне және осы жерлерде орналасқан мал азығын, бақша дақылдарын және мал өсірумен айналысатын шаруа қожалықтарының маусымдық су тұтынуына байланысты екенін айтып, жазбаша түрде сендірді.

«...Перетаска мен Бұхарка арасында байланыс бар, бірақ суды пайдаланушылар (тұтынушылар) бұл тармақты реттеуі керек», - делінген AЖЭО жауабында, бірақ адамдардың өздері өзенді тіршілік нәрімен қалай толтыру керектігін түсіндірмеген. Бухарканың бойында 200-ге жуық жеке тұрғын үй және 8 шаруа қожалығы бар екенін айта кетейін.

Осы хат алмасулар барысында, сіздің тілшіңіз жергілікті тұрғындармен бірге Бухарка өзенінің бойымен аралап, айтарлықтай үлкен аумақты барлауды ұйғарды. Өйткені жол нұсқаушысыз, әсіресе далада дұрыс жолды табу қиын.

Ал бұл уақытта әкімдік азаматтардың өтініштеріне жауап беріп, Перетасканы Бухаркамен байланыстыратын каналды тереңдету бойынша жұмыстарды жүргізуге, техника тауып беруге, сондай-ақ өзектен көлік өту үшін топырақ үйінділерімен жабылған жерлерге су өткізгіш құбыр орнатуға көмектесіп, өзек біртіндеп суға тола бастады.

Су бар жерде тіршілік бар. Таяз арнада шабақтар пайда болып, жыландар мен басқа да тіршілік иелері оралды. Қаладан шалғай жатқан далада Бухарка жағасынан бірнеше рет ләйлектер байқадық. Мәселе шешілгендей көрінгенмен, олай емес.

Біріншіден, Бухарканың кеберсіген арнасынан жеке қажеттілік үшін жер телімдері бөліне бастағанына қарағанда, билік су қоймасынан күдер үзген. Қалай болғанда да, Жайық пен Дамбы тас жолының арасындағы учаскеде, су өткізетін шлюз жанынан біреулер өздеріне «қорап» үй салып қойған. Екіншіден, Жайық пен Каспий теңізінен ажырап қалған Бухарканы (және басқа да тармақтарды) су тасқыны кезінде арна өз функцияларын орындау үшін неге толық қалпына келтірмеске? Сол кезде суды даламен қуалап, шұғыл жаңа каналдар қазудың қажеті болмайды. Сонымен қатар, кез келген звеноның жоғалуы бүкіл экожүйеде тізбек бойынша қайтымсыз салдарды тудырады.

Біз хабарласқан су шаруашылығы саласының ардагері Бисен ҚУАНОВ Жайық пен Каспий теңізінің алапат тайыздануын ескерсек, Бухарканы толық қалпына келтірудің қажеті жоқ, әзірге қажеті жоқ деп есептейді.

«Индер және Махамбет аудандарының аумағында, сондай-ақ облыс орталығының әкімшілік шекарасында көктемгі су тасқыны кезінде тасқын сулары құйылатын 20-ға жуық өзектер мен арналар бар. Бірақ бұл «үлкен су» келсе ғана. Жылдың қалған мезгілінде, әсіресе жазда, олардың құрғайтыны сонша, оларда суды тек сорғы станцияларының көмегімен ғана сақтауға болады. Бұл мәселе көптеген шаруа қожалықтары суды қажет ететін аудандарда өте өзекті. Бақсай, Соколок, Нарын, Сарыөзек және басқа да бірқатар елді мекендерге осы механикалық жолмен су беріледі, оларға су мол кезде де су жетпейді, әрине, биылғы тасқынды қоспағанда», - дейді ол. – Ал Атыраудан төмен ауылшаруашылық қызметі белсенді жүргізілмейді. Сонымен қатар, Бухарканы қалпына келтіру арқылы теориялық тұрғыда су тасқыны кезінде жақын маңдағы тұрғын үйлерді су басу қаупі туындайды. Ал су тасқыны 10-15 күнге созылады, ал қалған уақытта арна құрғақ болады. Жалпы, бұл мәселе мұқият зерттеуді қажет етеді... Ал әзірге Бухаркада суды сақтау үшін сорғы станциясын орнатқан дұрыс деп ойлаймын. Сондықтан халыққа көмектесемін десе, ауылдық округ әкімі жұмыс істеуі керек».

Айтпақшы, көне көздердің айтуынша, өткен ғасырдың аяғында дәл солай болған. Көктемде Бухарканы табиғи жолмен толтырып, жазда суды сорғымен айдайтын. Бұл процеске ГНХС тресі жауапты болған.

Лев ГУЗИКОВ

Суреттерді түсірген автор