Қазақ қызының Дублиндегі өмірі

Қазақ қыздарының шетелдіктерге тұрмысқа шығуы: біреулер үшін бұл әлі күнге дейін ұят деп саналса, енді біреулер үшін басқа елдің тумасымен некелесу - мақсат. Көпшілігі үшін - мемлекеттер мен адамдар арасындағы шекараның жойылуы қазіргі замандағы қалыпты жағдай. Ал шын мәнінде ділі басқа, мәдениеті, діні басқа адаммен өмір сүру қалай? Күйеуінің туыстарымен тіл табысып, бөтен елді үйім деп атау қандай болады екен?

Айсұлу ӨТЕШЕВА Оралда дүниеге келген, бірнеше жыл Атырауда тұрып, ТШО-да жақсы қызмет атқарды, кейін Астанаға көшіп, АҚШ елшілігінде аудармашы болып жұмыс істеді. Оған Қазақстанда өмір бойы жақсы өмір сүруіне болар еді, алайда...

Қарапайым отбасынан шыққан Айсұлу университетке грантпен оқуға түсіп, пәтер жалдау ақысын шәкіртақы мен арасында тапқан табысымен өзі төлеп тұрған. Ол Америка Құрама Штаттарына АҚШ үкіметі демеушілік ететін студент алмасу бағдарламасы арқылы барып, Дания корольдігінің грантын алып, магистратураны Данияда аяқтаған.

- АҚШ-та әйелдердің қысылып-қымтырылмай, өзін қалай еркін ұстайтынына үнемі таң қалатынмын. Мен патриархалдық қоғамда өстім деп айтуға болады, американдық әйелдердің қаншалықты батыл екенін, олардың қалай пайымдап, өздерін қалай қорғай алатынын көру мен үшін біртүрлі өзгеше болды. Бәлкім, сол кезде ешқашан отандасыма тұрмысқа шыға алмайтынымды түсінген болармын.

…Мен оқуға барған екінші шет ел Дания болды. Сол жерде болашақ күйеуім Николай АНДРЕСЕНМЕН таныстым. Ол даниялық азамат. Бірнеше ай бұрын жұмыс істеп, тұру үшін Ирландияға көштік.

«ОНЫҢ ҚАЗЫ ДАЙЫН!»

– Шетелдікке тұрмысқа шығу қиын – әр нәрседе айырмашылық тым көп деген түсінік дұрыс па?

- Мен үшін олай емес. Өзімді жайлы әрі бақытты сезінемін.

– Бізде, өзіңіз білетіндей, орыстың, қазақтың – кез келген той миллиондаған несиесіз, жүздеген қонақсыз өтпейді. Ирландияда үйлену тойы қалай өтеді?

– Ирландықтардың да басқа халықтар сияқты қалыңдыққа құда түсу дәстүрі бар. Ол «Айтин Гусак» деп аталады: күйеу жігіт қалыңдықтың үйіне келеді, дастарханға міндетті түрде пісірілген қаз беріледі. Ирландиялық «Оның қазы пісіп тұр!» деген сөз жас жігіттің үйленуге дайын екенін білдіреді.

Егер үйлену күні Әулие Патрик күніне, 17 наурызға сәйкес келсе, онда неке бақытты болуы тиіс. Өйткені бұл күн жылдың ең бақытты күні болып саналады. Сондықтан бұл күні әдетте үйлену тойлары көп болады. Егер мереке ескі қорғанда өтсе, бұл ертегідей болады. Мұндай қамал-қорғандар көп, олар жалға беріледі. Ешбір той жанды музыкасыз өтпейді, мұнда кельт арфасында ойнап, ирландиялық степ билейді. Сондықтан ирландтар да біз секілді: көңілді мерекелерді, би мен дәмді тағамдарды жақсы көреді.

Рас, соңғы кезде жастар арасында меймандар аз келетін заманауи тойлар жиі болады. Әсіресе, пандемиядан кейін бәрі осылай жасауға да болатынын түсінді. Бірақ шіркеуде некеге тұру міндетті. Бізде дәл осындай «қарапайым» той болды; Рас, күйеуім екеуміз шіркеуде некелеспедік, өйткені біз түрлі дінді ұстанамыз: ол протестант, мен мұсылманмын.

БҰЛ ЖЕРДЕ «КƏРІ ҚЫЗДАР» ЖОҚ

– Қазақ тағамдарының ирландиялық асүйден айырмашылығы неде?

– Біздегідей, бұл жерде де тойымды әрі дәмді болуы керек деген қағида бар. Ұлттық тағамдарымызда ет пен қамыр негізге алынса, мұнда қамырдың орнына көкөністі ерекше құрметтейді. Отбасымызда тамақты өзім жасаймын. Қазақ тағамдарын пісіремін, енем мантыны сүйіп жейді. Жылқы етін жемейді. Олар үшін жылқы біздегідей қазымен емес, ат жарысымен сабақтасады.

Иә, енем де бөлек тұрады. Қазақстандағы келін-құрбыларым бұл туралы менен үнемі сұрайды. Жалпы, бұл жерде ата-анамен бірге тұру, тіпті кенже ұлы болса да, оғаш нәрсе. Мұнда некеге деген көзқарас та басқаша. Бұл жерде жігіттер мен қыздарға амандаспастан, «қашан тұрмысқа шығасың», «қашан үйленесің?» деп сұрайтын әдет жоқ.

Қарапайым есептеулерге көз жүгіртсек, неліктен бұлай екені түсінікті болады. Солтүстік Еуропада кәдімгі мектепті бітіргеннен кейін олар гимназияға немесе техникалық мектепке барады, университетке түсуге содан кейін дайындалады. Университетке 21 жаста ғана түседі. Оны бітірген соң, бакалавриат пен магистратура арасында бір жыл, тіпті екі жылдай демалады: Еуропаны аралап, саяхаттайды немесе үйінде демалады. Бұған шәкіртақы мен жәрдемақылары мүмкіндік береді. Нәтижесінде олар 28, тіпті 30 жасында магистратураны аяқтайды. Содан кейін тағы бір-екі жыл жұмыс тапқанша, жәрдемақы алып отырады. Сондықтан көбі 30 жастан кейін үйленеді. Ал олар ата-анасымен бірге тұрмайтындықтан, әке-шешесінің үйіне келін әкелу оғаштық болып саналады. Ал баспана бағасы өте қымбат болғандықтан отбасын құруға деген құлшыныс мүлде жоғалуы мүмкін. Бірақ баспана мәселесі шешілсе, бірінші баласын шамамен 35 жаста дүниеге әкеледі. Бізде Қазақстанда әйел 35 жасқа дейін бала тумаған болса, оны «кәрі қыз» деп кемсітеді. Бұл жерде ондай ұғым мүлдем жоқ.

ТЕМІРДЕЙ ТӘРТІП

Мұнда, Ирландияда мен ActivisionBlizzard ірі ойын компаниясының IT саласында жұмыс істеймін; Менің жұмысыма бейне ойындарды тестілеу кіреді.

Бұл жерде олар адамның мезгіл-мезгіл демалу керек екеніне түсіністікпен қарайды. Мен жұмыс орнын 20-30 минутқа тастап кете аламын, ал бір жарым сағаттан кейін қайтадан демалуға кете аламын, бұл қалыпты жағдай. Науқастыққа байланысты алған демалыс толық төленеді, алғашқы 5 күнде анықтамасыз да келуге болады. Жұмыс аптасы 35 сағатты құрайды, бірақ кейбір компанияларда 40 сағат бар, бірақ ол жерлерде түскі ас уақыты да төленеді. Еңбек демалысы бес аптаға созылады. Ал көптеген компанияда Рождество және Жаңа жыл мерекелеріне компания есебінен демалыстар беріледі. Компания маған үшінші қаңтарға дейін он күн демалыс береді.

Айтпақшы, Қазақстанда мұндай кесте тәртіптің нашарлауына әкелетін сияқты. Ирландиялықтар, әдетте, жауапкершілігі мол халық: таңғы сағат 5-те тұрып, жүгіріп, жұмысқа келу әдеттегі нәрсе.

Дублин «Еуропаның кремний алқабы» болып саналады, бұл жерде қазір ақпараттық технологиялардың даму қарқыны байқалады. Ірі технологиялық компаниялардың еуропалық бас кеңселерінің бәрі осында. Күйеуім де мен сияқты IT саласында жұмыс істейді, жергілікті стандарттар бойынша жақсы табыс табамыз. Алайда бұл баспана сатып алуға жеткіліксіз. Баспана құны өте қымбат, бірақ ең бастысы, бұл баспана қалайтындардың бәріне жеткіліксіз. Жақсы ауданда француз терезелері, үлкен ас үйі бар біздің екі бөлмелі пәтерімізге айына 2000 еуро төлейміз. Бұл орташа баға.

Қазақстанда азық-түлік бағасы қатты қымбаттап кеткенін білемін, мұнда да қымбат. Мұнда энергетикалық дағдарысқа байланысты электр энергиясы мен жылу бағасы сәл көтерілді. Бірақ су үшін, мысалы, біз мүлдем төлемейміз. Бір жерге мейрамханаға бару Астанадағы бағамен бірдей.

#УАЙЛЬДНАШ

- Ирландиялықтар мен британдықтардың қарым-қатынасының ұзақ әрі күрделі тарихы бар, ирландықтар Елизавета патшайымның өлімін қалай қабылдады?

– Иә, Ирландия ұзақ уақыт бойы Ұлыбританияның құрамында болды. Оларды 800 жыл бойы британдық монархтар басқарды, өз тәуелсіздігі үшін ұзақ уақыт күресті және Ұлыбритания құрамынан шыққанын мақтан тұтады. Сондықтан бұл жерде британдық монархтарды жақсы көрмейді... Олар, мысалы, ирланд жазушылары туралы сағаттап айтуға бар. Жалпы, олар өздерінің әдеби тарихын пір тұтып, ағылшын тіліндегі әдебиетке соншалықты көп кемеңгер берген өздері екенін сыпайы түрде атап өтеді.

Әлемге әйгілі «Улисс» шығармасын жазған Джеймс Джойс, Оскар Уайлд, Дракула мен бүкіл вампир жанрының авторы Брэм Стокер, «Гулливердің саяхаттарымен» әйгілі Джонатан Свифт, Бернард Шоу, Нобель сыйлығының лауреаты Самюэль Бекетт және тағы басқалары олардың сарқылмас мақтанышы.

Олар саясат туралы емес, әдебиет, музыка және театр қойылымдары туралы қуана айтыса алады. Бірақ жалпы ағылшындармен достық қарым-қатынаста.

«ТУҒАН ТІЛІНДЕ ЕШКІМ СӨЙЛЕМЕЙДІ»

Ғаламторда қазақстандықтардың ана тілі үшін қалай күресіп жатқаны туралы мақалаларды жиі кездестіремін, бұл мені қуантады. Ирландияда ана тілінің жағдайы Қазақстанға қарағанда әлдеқайда нашар. Гаэль тілі - Ирландияның алғашқы ресми тілі. Бірақ күнделікті өмірде ешкім ол тілде сөйлемейді. Ирландтардың 2500 жыл бойы, 19 ғасырда британдықтар мектептерде гаэль тілін қолдануға тыйым салғанға дейін осы тілде сөйлегенін тарихтан білемін. Қазір мектептер мен университеттерде old Gaelic сабақтарын енгізу арқылы оны сақтап қалуға тырысып жатқанын білемін. Бірақ осы уақыттан бері мен ешкімнің бұл тілде сөйлегенін естімедім. Гаэль тілінде бірнеше сөз тіркестерін үйреніп, жергілікті тұрғынмен сөйлесуге тырыссам да, ол сыпайы түрде ағылшын тіліне ауысуымды сұрайды.

Бірақ айта кететін жайт: мемлекеттік веб-сайттар гаэль тілінде жасалған. Рас, бетті баршаға үйреншікті ағылшын тіліне ауыстыру түймесі бар. Үйлердің маңдайшаларында көше атаулары да екі тілде жазылған. Рас, егер Гелтахтар болса, ирланд тілі өлді деуге әлі ерте. Бұл әлі күнге дейін ата-бабаларының тілінде сөйлейтін халық ықшам қоныстанған аудандар, олар негізінен елдің батыс бөлігінде орналасқан.

БОРАТ МЕНІҢ АҒАМ ЕМЕС

– Ирландиялықтар Қазақстан туралы не біледі?

- Ештеңе дерлік. Кейбірі бізде мұнай бар, Ресеймен, Қытаймен көршілес деп есіне алатын шығар. Таулар да бар дейді. «Борат» фильмін тамашалағандар да бар. Әрине, олар Қазақстанның басты көң өндіруші емес екенін, ал қазақстандық балалар автоматпен ойнамайтынын, жалпы мұның бәрі шындыққа жанаспайтынын түсінеді. Бірақ олар бұл тақырыпта қалжыңдасады. Ал бұл менің шамыма қатты тиеді.

Данияда тұрған кезімде жергілікті баспасөз Қазақстанда болып жатқан үш оқиғаны жазуды ұйғарды: латын әліпбиіне көшу, астананың атын өзгерту және қаңтар оқиғасы. Бір қызығы, еліміздегі наразылықтардан кейін ғана жұрт Қазақстанға қызығушылық таныта бастады.

- Ирландияда лепрекондар бар ма?

- Өзім көрген жоқпын. Бірақ бұл туралы ирландиялықтан сұрасаңыз, дөрекілікке тап болуыңыз мүмкін. Олар осы әзілдерден шаршаған сияқты. Олардан қой туралы сұрағаныңыз жөн. Бұл жерде осы жануар біздің жылқы сияқты ұлттық түлік саналады. Фермерлік дамығандықтан қасқырлар мүлде жоқ – олар түр ретінде жойылған. Соңғы қасқырды мұнда 18-ғасырда көрген.

Немесе олардан хикая әңгімелеп беруді сұрауға болады. Олар пабтарға жиналып, бір саптыаяқ сыра ішіп, хикаялар айтып, тыңдағанды жақсы көреді. Қысқа, ұзақ, ойдан шығарылған, шынайы, күлкілі және қайғылы хикаяларды. Оны кез келген адам жасай алады. Олардың тарихында ертегішілер көп болған. Халықтың көңілін көтеру үшін оларды байлар жалдаған. Бұл стэндапқа жақын нәрсе, егер оны ирландтар ойлап тапқаны анықталса, таң қалмас едім. Айтпақшы, ирланд пабтарында тегін сый көрсету қалыптасқан. Яғни, бәрі үшін төлеу кезегі келгенше сізге тегін ішімдік беріледі. Дәстүр!

-Туған жерді сағындыңыз ба?

- Иә, сағындым. Әсіресе театрды. Мұнда театрлар көп, жалпы өнер өте дамыған. Бірақ біздің қазақстандық театрлар ерекше. Ал ең көп сағынған нәрсені айтатын болсақ, Қазақстанның кез келген қаласындағы театрды сағындым.

Анастасия ШЕРСТЯНКИНА

Андресен отбасы ұсынған суреттер