Қазір өзендерде су жеткілікті, бірақ құбырларда су бола ма?

Мамандардың болжамы бойынша, биыл Атырау облысындағы өзендерде су жеткілікті. Бірақ жаз мезгілінде ауыз сумен қамтамасыз етуге судың молдығынан бөлек басқа факторлар да әсер етеді.

- «Росгидрометтің» болжамы бойынша, осы маусымда Жайық өзенінің жоғарғы деңгейі 320-380 см құрады. Кеше ол 321 см-ге дейін көтерілді. 550 см критикалық деңгейге көтерілу деп есептеледі. Салыстырсақ, өткен жылы 13 мамырда ең жоғарғы шекке - 350 см-ге жеткен болатын. Бірақ жылдан жылға әртүрлі болады. Өткен жылы су тасқыны тез және өткінші болды. Биыл су деңгейі біздің және Ақтөбе облыстарындағы өзендер ағынының тасуынан көтеріліп жатыр. Орынборда су тасқыны шарықтау шегінен өтті, өзен деңгейі төмендей бастады, – дейді Жайық-Каспий бассейндік инспекциясының басшысы Ғалидолла ӘЗИДУЛЛИН. - Биыл су тасқыны баяу өтті. Қазір Сақмар өзенінен су келеді деп күтіп отырмыз, мамыр айының ортасына дейін көтеріледі деген болжам бар. Содан кейін ғана су кете бастайды; бұл маусым айына дейін баяу өтеді деп ойлаймын. Бұдан басқа, Атырау маңындағы Жайық желшегерме-желкөтерме құбылыстарына бейім екенін ескеру қажет: теңізден жел соққанда су деңгейі көтеріледі, ал егер теңізге қарай соқса, онда керісінше болады. Ойыл өзеніне келетін болсақ, өкінішке орай, ол жақта гидробекеттер жоқ, сондықтан су ағынын анықтау қиын. Есеп жүргізудің бірден-бір жолы - Ералиев гидроторабының өткізу шығындары бойынша мәлімет алу. Қазіргі уақытта су әлі келіп жатыр, бірақ үдемелі кезең өтіп кетті. Үдемелі кезеңде біз Ералиев гидроторабы арқылы 200 миллион текше метрден астам суды өткіздік. Облысымызда 3 жыл қатарынан қуаңшылық болды, бірақ биылғы маусым құнарлы болады деп айтуға толық негіз бар.

Ғ.Әзидуллиннің айтуынша, келген су көлемі Ойыл өзенінің арнасын басып, су Тойсоған жер асты көзіне жетіп, Мұздыбұлаққа ағып жатыр. Өзен өз арнасын өзі тазарта алады деген пікір бар, бірақ бұл үшін тұрақты, жыл сайын су ағыны жақсы келіп тұруы керек. Академик Александр ЧИБИЛЕВ өз еңбектерінде атап өткендей, Жайық бассейнінде сонау кеңестік дәуірде гидроэлектр станциялары қатар салынған 13 ірі су қоймасы бар. Қазіргі таңда бассейннің жоғарғы және ортаңғы бөлігінде салынған көптеген су қоймасы тиімсіз пайдаланылып жатыр. Бұдан басқа, ағын суының келуіне гидротехникалық құрылыстар қатты әсер етеді, өзен өздігімен тазара алмайды, соның салдарынан арна лайланып, шөп басып кетеді.

Бұдан басқа, жоғарыда айтылғандай, соңғы жылдары «мол су» жоқ. Сондықтан Ақтөбе және Атырау облыстарының әкімдіктеріне өзен арналарын тазарту ұсынылды. Кей жерлерде арналар өте батпақты, өсіп кеткен қалың бұталар судың табиғи ағынына кедергі келтіреді. Олар бұл іс-шараларды өздерінің даму жоспарларына енгізді.

Сағыз өзеніне де биыл мол су келді, тіпті жақын маңдағы ауылдарды су басу қаупі де бар.

- Жер асты көзінен ауыз сумен қамтамасыз етуге бірнеше факторлар әсер етеді. Судың мол келуі нәтижесінде барлық жер асты көздері толығып, жобаланған көлемді береді. Бірақ бұдан басқа да жағдайлар бар, – дейді Ғ.Әзидуллин.

10 МИЛЛИАРД ТАБЫЛДЫ

Осындай жағдайдың бірі – Атырау қаласындағы Береке ауылының маңындағы №5 сорғы-сүзгі станциясын қайта жарақтау. Ол Бергей Рысқалиевтың кезінде салынған, бірақ көптеген кемшіліктерге байланысты станция бірде-бір рет пайдалануға берілмеді. Станса тәулігіне 50 мың текше метр суды өңдеуге арналған. Оны қайта жарақтауға 10,6 млрд теңге қажет.

– Жобаның жобалық-сметалық құжаттамасы дайын, бірақ бәрі қаржыға келіп тірелді. 10,6 миллиард – қомақты ақша, біз бұл қаржының үкімет резервінен бөлінуіне күш салдық. Ең болмаса кезең-кезеңімен – биыл 5 млрд, келесі жылы 5 млрд-тан бөлінсе. Өйткені бұл станцияны тез арада жөндеп, іске қосу керек. Атырау үздіксіз өсіп, кеңейіп, жаңа Береке ықшамауданы бой көтеруде. Атырауда қосымша су көлемінсіз тұрғын үйлер мен басқа да әлеуметтік-мәдени нысандарды одан әрі дамыту мүмкін емес. Қазір бұл мәселе шешілді, жоба жергілікті бюджеттен қаржыландырылады, – дейді Атыраудағы ауыз су мәселесін үнемі көтеріп жүрген ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Дүйсенбай ТҰРҒАНОВ.

Ауыз суға қатысты мәселелер әдетте суару маусымында басталады. Әсіресе, көпқабатты үйлер мен жеке тұрғын үйлер салынған жаңа ықшамаудан тұрғындары зардап шегуде. Балауса, Тасқала ықшамаудандарында және т.б. жазда су күндіз ғана болады және қысымы өте төмен. Сондықтан Д.Тұрғановтың  пікірінше, су режимін реттеу қажет. Яғни суды жеткізу мен оны тұтынуды жүйелі ұйымдастыру керек, тұрғындардың өзі бақшасын түнгі уақытта суаруға тырысуы керек.

– Бұдан басқа, қаланың учаскелері бойынша байыпты зерттеу жүргізіп, талдау жасап, құбырдың қай жерінде төмен қысым байқалатынын, тар жолдарды анықтау қажет. Бәлкім, бұл жерде су құбырының өткізу қабілеті төмен болар. Мүмкін құбырды кеңейту керек пе, диаметрін ұлғайту керек пе, себебін анықтау қажет. Мәселен, осыдан 10 жыл бұрын Балықшыда тек су тұтынылды. Кейін ол жақта жаңа тұрғын үйлер салынған кезде тұтыну көлемі көбейгенімен, құбырлар сол күйінде қалды. Яғни, қайта есептеп, су құбырын қайта жарақтап, осы құбырлардың көлденең қимасын үлкейту қажет. Осылайша, жаңа тұрғын үйлер мен әлеуметтік-мәдени нысандарды пайдалануға беру арқылы барлық қажеттілікті өтеу үшін суды қалыпты беруді қамтамасыз ету керек, – дейді Д.Тұрғанов.

ТЕК ТҮНДЕ СУАРУ КЕРЕК

Жазғы маусым алдында су тазарту құрылыстарын қайта жарақтауға қатысты комментарий алу үшін «Атырау облысы Су арнасы» КМК-на хабарластық.

«Атырау қаласы маңындағы елді мекендерде суару жүйесі инфрақұрылымы осал болғандықтан, тұрғындар өз егістігін ауыз сумен суарады. Тиісінше, жаппай суару салдарынан су қысымы төмендейді. Бұл жағдайдың алдын алу үшін кәсіпорын қазір Дамбы ауылындағы ескі көтерме-сорғы станциясын өз күшімен қайта жарақтауда. Қала әкімдігі кәсіпорынға жинақтаушы резервуарларды сатып алуға көмектеседі. Тағы бір проблемалы учаске - Еркінқала мен Балауса. Бұл бағытта су беруді күшейту үшін кәсіпорын Аптекоуправление маңында көтерме-сорғы станциясын салып жатыр. Бұл жерде де мәселені тез арада шешу үшін қала әкімдігі сорғы мен трансформатор сатып алуға көмектесуде», - деп жазады «Атырау облысы Су арнасы» КМК баспасөз қызметі.

«Атырау облысы Су арнасы» суды қалыпты режимде және жоғары рұқсат етілген қысыммен жібереді. Бірақ, жоғарыда айтылғандай, учаскелерді суару үшін ауыз суды өте көп тұтыну осы жағдайды тудырып отыр.

Кәсіпорын қызметкерлері су құбыры және кәріз жүйесіне қосылуға арналған Техникалық шарттардың 2-тармағына сәйкес, «Жасыл желек пен бақшаны күндізгі уақытта ауыз сумен суаруға тыйым салынатынын» еске салды. «Күндізгі уақыт» сағат 08.00-ден 22.00-ге дейінгі уақытты білдіреді.

Зульфия ИСКАЛИЕВА