«Компаньоннан» «Ақ Жайыққа» дейін: 90-жылдардың алғашқы жартыжылдығынд не туралы жаздық

Біздің газет 1991 жылы наурызда жарық көрді, ол кезде «Компаньон» деп аталды. Тамыз бүлігіне дейін оның бас редакторы әрі тілшісі, газеттің негізін қалаған Әбділда МҰҚАШЕВ болатын. Бастапқыда газет жүйесіз шығарылды, мұны 91-жылдың толыққанды газет тігіндісінің жоқтығынан байқауға болады. Содан кейін Әбділда Мұқашевқа Сабыр ҚАЙЫРХАНОВ пен Михаил ПАЛИЧЕВ қосылды. 1992 жылдың қаңтарынан бастап басылым апта сайын шыға бастады, содан кейін бірде бір рет үзіліс болған жоқ. Бүгін газетіміз өткен 30 жыл ішінде не туралы жазғаны жайында шолу топтамасын бастаймыз.

«Компаньон» 1992 жылдан бастап «Теңіз» биржасы өткізген сауда-саттық нәтижесін үнемі жариялап отырады. «Гурьев» қонақ үйі «Атырау», ал «Юность» кинотеатрының атауы «Жастар» болып өзгертілді. 42 жолаушысы бар АН-24 ұшағы Сарыөзекке жақын жерге шұғыл түрде қонды, зардап шеккендер жоқ. Қосылған құн салығы енгізілді. 90-жылдардың басы - түрлі емші мен әулие пайда болған кез. Атырауда Сары әулие пайда болды - Марат Исембаев өзіне қасиетті әруақ қонғанын мәлімдеді. Сеанстарын драма театрында өткізді. 1992 жылы оның ізбасарлары «ақ үйдің» жанында бірнеше митинг өткізіп, кейбір облыс басшыларының отставкаға кетуін талап етті. Әкімшілік драма театрында емдеу сеанстарын өткізуге тыйым салды, Сары әулие Алматыға кетті. Кеңес Одағы кезінде шақырылып, басқа республикаларға жіберілген Қазақстанның жігіттері өз әскери бөлімшелерінен қашуда - Одақ енді жоқ қой. Билікке жүгінген «дезертирлерді» тәуелсіз Қазақстан Республикасының аумағында әскери борышын өтеуге жіберді. Сағат Түгелбаев әкімшілік басшысы болып тағайындалды.

Облыс Наурыз мейрамы әзір ресми мереке болмаса да, оны алғаш рет кеңінен атап өтті. Каспий теңізін бөлу процесі басталды. Қаланы жан түршіктірер қылмыс дүр сілкіндірді - 13 және 14 жастағы екі қыз 4 жасар баланы өлтірді. Атырауға ғарышкер Тоқтар Әубәкіров келді. Үкімет Теңізді игеру үшін «Шевронмен» келісімшартқа отырды. Алғаш рет ресми түрде 30-жылдары аштықтан қаза тапқандарды еске алу күнін атап өтті. Арақ, сүт және басқа өнімдердің бағасы босатылды, нан бағасы бірден бес есеге қымбаттады. Атыраулық боксшы Болат Теміров Барселонада өтетін Олимпиадаға жолдаманы жеңіп алды, бірақ оған ел намысын қорғауға мүмкіндік бермеді: бұған кім кінәлі екені сахна сыртындағы ойындардан немесе сол кезде жаппай орын алған тәртіпсіздіктердің салдарынан белгісіз болып қалды. Мұнай өңдеу зауыты жастарды Болгарияға оқуға жіберді, ал «дарындылардың» жартысынан көбі – Атырау мұнай өңдеу зауытының сол кездегі басшыларының балалары. Қазақстан ІІМ-нің мәліметі бойынша, республикада есірткіні тұтыну 1991 жылмен салыстырғанда 2 есеге артқан. Бір стакан наша қара базарда 1000 рубльге сатылады, апиын граммының бағасы да сондай.

Облыста ЕЭА - еркін экономикалық аймақ құру туралы шешім қабылданды. Алғашқы жеке банк ашылды. 1992 жылы тамызда біздің газет атауын өзгертті - енді ол «Местное обозрение» деп аталды. Газет сенбі сайын шығады, құны 3 рубль. Қаладағы баспананы жекешелендіру туралы шешім қабылданды. Петровский атындағы зауыт мұнай тербелмесін өндіруді игерді. Тәуелсіздіктің алғашқы мерейтойы тойлануда.

1993

1993 жылы 7 мамырда газетіміз тағы да атауын (соңғы рет) өзгертті: енді біз «Ақ Жайықпыз». Қызылқоға және Жылыой аудандарындағы Ойыл мен Ембі суларының көктемгі тасқынынан тигізілген материалдық шығын 21,8 миллиард рубль болды, зардап шеккендер де болды. Бұрын-соңды мұндай су тасқыны болған емес. Жайық суы қаланы басуға дайын тұр, болашақ мұнай астанасында шұғыл арада топырақ бөгеттері тұрғызылуда. Шетелдік компаниялардың қатысуымен Атырау мұнай өңдеу зауытын қайта құру туралы келісімшартқа қол қоюға әзірлік жүріп жатыр. Тәжік моджахедтері тұтқыннан босатқан шекара әскерінің қатардағы сарбазы С.Қожантаев Атырауға үйіне оралды.

Нұрахмет Райымұлы атыраулықтардың ішінде алғаш болып Меккеге қажылыққа барды. Атырауда көлік жуатын балалар пайда болды. Заманауи техникалық гимназиясы - СТГ ашылды, әзірге №17 орта мектебінің ғимаратында. Придорожный ауылының маңында тікұшақ құлап, өртеніп кетті. Зардап шеккендер мен құрбан болғандар жоқ. Утера ауылының маңында Астрахан облысынан кездейсоқ ұшып бара жатқан әскери зымыран құлады. Ресейде ақша айырбастау біздің коммерсанттарға қиын тиді, тек оларға ғана емес. Қазан айында облыста ВИЧ-инфекциясын жұқтырған алғашқы адам анықталды. Кеңес Одағының Батыры Қайырғали Смағұлов қайтыс болды. Теңгенің айналымға енгізілгені туралы жарияланды. Бастапқыда тауарлар рубльге де, теңгеге де сатылды. 1 теңге 500 рубльге тең болды. Дүкендерде наннан басқа ештеңе жоқ, базарларда дүрлігіс. «AЖ»-ға жарты жылға жазылу бағасы 4 теңге болды. Финляндиялық EKE компаниясы салған су тазарту құрылғылары пайдалануға берілді.

1990 жылдың қарашасында Привокзальныйда Бисеналиевтер отбасын (әйелді және оның екі кішкентай баласын) айуандықпен өлтіру туралы ұзаққа (үш жылға жуық) созылған іс аяқталды. Қайта өткізілген сот отырысында төрт айыпталушы да ақталды, өйткені нақты дәлел жоқ, ал «мойындау жауаптары» полицияның қатыгездік азаптау әрекеттері арқылы алынған. Мұны істегендер жазасыз қалды ... Қала әкімі Н.Махашев отставкаға кетті. 1993 жылдың аяғында қала тұрғындарына инвестициялық жекешелендіру купондары беріле бастады. Халық депутаттарының аудандық, қалалық және облыстық Кеңестері кезекпен өздігімен таратылуда. Атырауда нанға қатысты іркілістер байқалады. Ұзақ үзілістен кейін сауда объектілерін сату бойынша кезекті аукцион өтті. Алмаз Қожағалиев біздің басылымға «Капиталист болу оңай ма?» деген тақырыпта сұхбат береді. Теледидардан көрермендерді тәнті еткен «Твин Пикс» сериалы көрсетіліп жатыр, үй шаруасындағы әйелдер мен зейнеткерлер «Қарапайым Мария» мен «Санта Барбараның» үзіліссіз жаңа серияларын күтеді. Жексенбі сайын балалар енді «Ертегіде қонақта» бағдарламасын көрмейді, олар «Диснейдің сиқырлы әлемін» тамашалайды. «Талап» коммерциялық банкі ғажайып пайыздық мөлшерлемемен депозиттер ұсынады: 6 айдан 9 айға дейін - жылдық 150%, 9 айдан 12 айға дейін - 200%, бір жылдан жоғары - 250%.

1994

Қаңтарда Жоғарғы Кеңес пен мәслихаттар депутаттығына кандидаттарды ұсыну басталады. Алғашқы жергілікті «Ынтымақ» инвестициялық қоры құрылды, төлем құралы - тұрғын үй купоны. Сол кездегі типтік хабарландыру: «Диагоналы 51 см, жаңа түрлі-түсті «ДЭУ» теледидарын сатамын немесе оны стенкаға ауыстырамын плюс 22 мың тұрғын үй купоны». Жарнамада «бартер» сөзі бой көрсетіп қалады, фирмалар банкнот тестерлері мен есептегіштерді, 5,25 және 3,5 дюймдік дискілерді сатады. Румынияда жасалған «Питешти» гарнитуры 1900 долларға, болгарлық «Венета» жатын гарнитуры - 1000 долларға, «Кристина» поляк ас үй гарнитуры 500 долларға, осы уақытқа дейін 13 жыл жүрген «ГАЗ-24» автокөлігі 4000 долларға сатылған. Әуежайда керосин болмағандықтан, бүкіл рейс тоқтатылды. Ақпан айында ЗиП негізінде мұнай айдайтын жаңа станоктың таныстырылымы өтті. Атыраулық кәсіподақ жетекшілері республикалық ереуіл комитетін құруға қатысады. Ширина аймағындағы Жайық мұзында балықшылар мен тәртіп сақшылары арасында қақтығыс болып, бір балықшы автоматпен өлтірілді, екеуі жараланды.

Сәуірде өзен жағалауында жаңа тасқынға қарсы топырақ бөгеттері нығайтылды. Драма театрында «Мисс Прикаспий – 94» халықаралық сұлулық байқауы өтті. Мамыр айында қалалық мешіт құрылысына қаражат жинау басталды. Ақшаны мектептер, әртүрлі АҚ, облыстық мемлекеттік пошта қызметі аударды. Ақылы көлік тұрағында коммерциялық фирманың көлігі жарылды, тергеу басталды. Тасқынның үдемелі деңгейі 601 см болды, қала аман қалды. Атырауда тағы да нан дағдарысы басталды. «Ақ Жайық» сенбі сайын шығады, бөлшек саудадағы бағасы 2 теңге. Атырауда ол кезде 1215 майдангер өмір сүрді. ҰҚК пойыздарды рельстен шығаруға бағытталған екі әрекеттің алдын алып, қаскөйлер ұсталды. Қалада №13 мектептің жанында алғашқы әйелдер гимназиясы ашылды. Нан бағасы босатылды. Назарбаев өңірдің жаңа басшысын - Равиль Шырдабаевты таныстырды. Қарттар үйі ашылды. Каспийге сейсмикалық барлау жүргізу туралы қоғамдық тыңдаулар өткізілді. Қағаздың жетіспеуіне байланысты газетіміз уақытша 2 парақта шығарылды.

1995

Шешенстандағы соғыс бүкіл ТМД елдерінде дүрбелең тудырды. «AЖ» ұрыстың қайнаған ортасында болып, осы сұрапыл соғыс туралы бейнежазба түсірген жігіт жайлы егжей-тегжейлі жазды. Қазақстан азаматтары жаңа жеке бас куәлігін ала бастады. 1974 жылғы үлгідегі КСРО паспорты 1996 жылдың соңына дейін қолданылды. Сол кездің өзінде Атырау билігі облысты экологиялық апат аймағы ретінде тануды ұсынды. Парламентке басқа құжаттармен қатар жіберілген облыстық экология басқармасының басшысы Ю.Викулов, денсаулық сақтау басқармасының басшысы Т.Чакликов және «Қазгидромет» Батыс Қазақстан филиалының басшысы А.Кенжеғалиев қол қойған анықтамада – облыс аумағының 15% -дан астамын алып отырған бұрынғы ресейлік үш полигон аумағындағы экологиялық, санитариялық-эпидемиологиялық және радиациялық жағдайдың өте күрделі екені сипатталған.

Азғыр аймағының тұрғындары арасындағы аурушаңдық пен өлім-жітім деңгейі облыс бойынша орташа көрсеткіштен 2-3,5 есе жоғары, әсіресе қатерлі ісік, сүйек тіндерінің зақымдануы, қан аурулары көп. Өнеркәсіптік өнімнің жалпы көлемі өсті, бірақ мұнай кешені есебінен ғана. Тауардың 17,9 есеге қымбаттағаны байқалады. Бір бөлке нан 14 теңге тұрады. 29 сәуірде ҚР Президенті өкілеттігін 2000 жылға дейін ұзарту бойынша референдум өтті, сайлаушылардың 95%-ы қолдады. Атыраудың орталық көшелерінің бойына троллейбустың электр желілері тартылды, бірақ қалада троллейбустар ақыры жүрмеді. 17-разъезде 500 жолаушысы бар «Ташкент - Волгоград» жүрдек жолаушылар пойызы апатқа ұшырады: жаралылар бар, оның ішінде атыраулықтар да болды. Тамыз айында елде тағы бір референдум болды, халықтың 90% жаңа Конституцияны қолдап, дауыс берді. Индер ауданы, Қараой деген жерде Махамбет қабірінің үстіне кесене салынды. «Останкино» мен «Россия» Қазақстанға телевизиялық хабар тарату көлемін күрт азайтты. «Ақ Жайық» 8 бетте жарық көрді, жаңа журналистер келе бастады.

Зульфия ИСКАЛИЕВА

(Жалғасы бар)