Балғалар мен станоктардың тозуы: атыраулық монополистер үшін инвестициялық бағдарлама қалай жұмыс істейді

Биыл 1 қаңтардан бастап Атырауда жылу энергиясы қымбаттады – гигакалория 5 379 теңгеден 7 пайызға қымбаттады. Бұл туралы Атырау облысы бойынша ТМРКД бас маманы Арман РЗАҒАЛИЕВ «АЖ» тілшісіне хабарлады.

Қазіргі таңда облыстағы 46 монополистің барлығы бағдаршамның түсіне боялғаны белгілі. Тозу дәрежесі және инвестициялау басымдылығы бойынша барлық субъектілер үш аймаққа жіктеледі: қызыл аймаққа тозу дәрежесі 65%-дан астам; сары – 55-тен 65%-ға дейін және жасыл – 55%-ға дейін.

Жабдықтарды жаңартуға инвестиция салу арқылы тозуды төмендетуге қол жеткізу үшін қомақты сомалар қажет. Бұл ретте монополистердің қайта жарақтауға бесжылдық ауқымды инвестиция құю жөнінде үлкен жоспарлары бар.

Былтыр «қызыл» аймақта бір ғана монополист – «Атырау жылу жүйелері» АҚ болды, оларда жабдықтың тозуы 68% болды. Сары аймақта тозу 58,16% құраған «Атырау жылу электр орталығы» АҚ болды. Жасыл аймақта агрегаттары 39,9% тозған «Атырау Жарық» АҚ болды. Одан кейін сумен жабдықтау желілерінің тозуы 12 пайызды, кәріз желілерінің тозуы 36 пайызды құрайтын «Атырау облысы Су арнасы» КМК бар. Әрине, тарифті көтеру үшін департаментке бірінші болып жылу берушілер ұмтылды. Жылу желілеріне жөндеу жұмыстарының көлемін 2 шақырымға ұлғайту арқылы, тарифтерді көтермей, апатты желілердің тозуын 2024 жылға қарай 1,5%-ға төмендету мүмкін болды. Сәйкесінше, қазір ол 66,5 пайызды құрап отыр.

«Инвестицияға айырбас тарифі» бағдарламасы алғаш қалай жүзеге асырылды?

Балғалар мен станоктардың ескіруімен күрес шежіресі Елена ЕСЕНОВАНЫҢ «Атырау энергетикалық кешені: кеше және бүгін» кітабында сипатталған. ҚР мен Ресейдің энергетика саласының ардагері Александр ГОРЮХАНОВ кітапта былай дейді: «Жылу электр орталығы Атырау электр энергиясы нарығында әрқашан басым орынға ие болды. Басқа қуат көздері: МАЭК, «ЕЭС России»  РАҚ нарыққа энергияның 15%-ын жеткізді. Егер сол кезде «Атырау РЭК» мұнда энергияны басқа көздерден әкеліп, ЖЭО-ға жылуды тұтыну кезінде өндірілетін энергияның бір бөлігін ғана қалдырса, ЖЭО баяғыда шығынға батар еді.

...Қандай жағдайда болса да, бұлай жасауға болмайды! Негізгі қорлар айтарлықтай тозды, төлем жасалмады. Бірақ өнеркәсіп үлесі жартысынан астамын құрайтын тұтыну құрылымының арқасында ЖЭО акционерлері Атырау жылу электр орталығының 4-ші кезегін салуға қол жеткізді».

Соңғы 2 жылда энергетика кешенінің кәсіпорындары шығынды барынша азайтып, қаржылық тұрақтылықтың белгілі бір деңгейіне жетті. Компания қуаттылығы 75 мегаватт (МВт) ЖЭО-ның 4-ші кезегінің құрылысын жобалады.

2005 жылы энергетикалық кешеннің сол кездегі басшылығы электр және жылу энергиясына тарифтерді өсірмеу жөнінде мораторийге қол қоюға келісті. 2009 жылдың қазан айында белгіленген қуаты 25 МВт болатын 4-кезеңнің бірінші турбинасын іске қосу рәсімі өтті. 2010 жылдың желтоқсан айында ЖЭО 4-кезеңінің құрылысы аяқталды. Жобаның нәтижесі – қуаты 75 МВт үш турбоагрегат, үш трансформатор және екі қазандық қондырғысы іске қосылды.

ЖЭО-ны 2016-19 жылдары басқарған АҚ бұрынғы президенті Айвар РАХМАНОВТЫҢ айтуынша, кейінгі жылдары «АЖЭО» АҚ ұжымы мердігерлермен бірлесіп, 2-кезеңдегі турбиналар мен қазандық қондырғыларын қайта жаңғыртуға кіріскен.

Е.Есенованың пікірінше, тартылған инвестиция кәсіпорынға электр және жылу қуатын арттырып қана қоймай, негізгі және қосалқы жабдықтардың тозуын 68-ден 47 пайызға дейін айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік берді. Қазіргі АҚ президенті Мақсат ӘЛЕНОВ те осылай деп есептейді.

– Біз екінші және үшінші кезеңді жоспарлағанмен, электр қуатына деген сұранысты өтеуде артта қалдық. Бірінші кезеңге үш турбинаның құрылысы енгізілген болса, екінші кезеңде тағы 25 МВт турбина мен газ турбиналық қондырғыны орнату қарастырылды.

Екінші кезеңде қуаттылығы 60 МВт болатын газ турбинасын іске қостық. Бұл 2019 жылдың желтоқсанында жүзеге асырылды және біз бірден қуаты 100 МВт бу турбинасын орнатуды қамтитын үшінші кезеңге көштік. Қазіргі уақытта AЖЭО мен ЭM арасында инвестициялық келісім бар, соған сәйкес қуаты 65 МВт болатын екі турбина орнатылған. Бұл 4-кезеңді кеңейтудің және 3-кезеңді жаңартудың жалғасы. Соңғы дайындықтар жүріп жатыр, себебі біз іске қосылғалы жатырмыз. Бұл кезеңде қаражаттың бәрі өзімізден жұмсалып жатыр. Заңға сәйкес, мемлекет ЭМ арқылы бұл ақшаны 10 жыл ішінде бізге қайтаруға міндеттелді – ереже осындай.

Бұл мемлекеттік көмектің алғашқы қадамы емес. Бұл заңда қарастырылған. Ал энергетиктерге мемлекеттік көмек көрсетудің алғашқы қадамы «Инвестицияға айырбас тарифі» бағдарламасы болды. Сол кезде мемлекет тарифке компанияларға инвестиция үшін қажетті соманы қосуға мүмкіндік берді. Көп жылдар бойы энергия тарифтері пайда есебінсіз белгіленді.

Онда жөндеуге кеткен, яғни, ағымдық жұмыс шығындары ескерілді. Бірақ жаңа нысандарды салу және бұрынғыларын қайта жарақтау үшін қомақты инвестиция қажет болды. Мемлекеттен осындай формадағы алғашқы көмек бізге 2007-08 жылдары келді, – дейді Мақсат Әленов.

Мұрат СҰЛТАНҒАЛИЕВ