​Дулат ИСАБЕКОВ, ҚР мемлекеттiк сыйлығының лауреаты, жазушы, драматург: Халықтың бұл наразылығы тек қана жерге байланысты емес

– Дулат аға, бүкiл халықтың қазiргi жанайқайы жерге қатысты болып тұр ғой. Күн сайын талқылау жүрiп жатыр. Билiк өкiлдерi күнi кеше ғана зиялы қауым өкiл­дерiмен жиын өткiздi. Оған өзiңiз де қатыстыңыз. Жалпы, жер мә­се­лесiне қатысты өз ойыңыз қандай?

– Мұхтар Әуезовтiң “Кеден кеден болды, кедергi неден болды?" деген сөзi бар едi. Сол айтпақшы, жер қоз­ғалса да қозғалмайтын қазақ неге қозғалды? Бәрiне төзген қазақ неге көшеге атып-атып шықты? Оларды үйлерi­нен сүйреп шығарған кiм? Әрине, билiктiң өзi. Бұған дейiн ел бәрiне көндi. Төбесiнен протон құлап жатса да үндемедi, “қойшы, билiкке сенейiк­шi, бiр бiлгендерi бар шығар" дедi. Айлықтарын кешiктiргенде де, зейнет­ақы қорын бюджетке алып жатқанда да ештеңе демедi, “жарайды, елдiң берекесiн алмайық, тыныш болайық, бүлiншiлiк салмайық" деген оймен қазақ шыдап бақты. Аяғының астындағы жер қозғалса да қозғалмайтын қазақ жерiнiң бiр пұшпақтары сатылатын кезде шыдай алмады, қазақтың шын намысы оянды. Тыныш жатқан халықты өздерi ашындырып алды. Ендi бұдан кейiн толық сабасына түсе ме, түспей ме, мен оны бiлмеймiн.

“Жер сатылады" деген сөз болған жоқ" дейдi. Неге болған жоқ? Е.До­саевтың “1 млн 700 мың гектар жер сатылады, одан 2 млрд ақша түседi, сонымен бюджеттiң жыртығын жамаймыз" деген сөзiнен кейiн жұрт дүр сiлкiндi. Оны өзiмiз де көзiмiзбен көрiп, құлағымызбен естiдiк. Ендi қалайша жоққа шығарамыз?! Ақырында екi министрдi құрбандыққа шала салды.

Сол екеуі ғана оңбаған, екеуі ғана антұрған екен, үкімет басында отырған премьер-министр ештеңе білмейді екен, ана оңбаған антұрғандар ғана бүлік шығарыпты: «жер сатамыз» деп. Сонда моп-момақан болып премьер-министр отыруы керек пе?! Неге ол халықтың алдына шықпайды, неге ол тү­сін­дірмейді? Неге президент­тің көлеңкесінде, үн­демей отыра береді?! Бұл – бір. Екіншіден, халықтың бұл нара­зылығы тек қана жерге байланысты емес. Бұл – біздің қоға­мы­мыздағы көп­тен бері қор­даланып қалған ке­­лең­­сіз­дік­тер­дің жиынтығы. Бая­ғыда «Аврорада» көтеріліс бұрқ ете түскенде: «Жігіттер, сорпаның ішінен құрт шықты» деген бір-ақ ауыз сөз болған. Оған шейін олардың көптеген проблемалары, әлеуметтік жағдайы, өмірдің адам төзгісіз қиындығы жинақтала келіп, сорпаның ішінен шыққан құрт көтеріліске себеп қана болды. Сол сияқты, бұған да себеп болған – «жерді сатамыз, жалға береміз» деген сөз. Соған қазақ төзе алмады.

– Келеңсіздік дегенде, мысалы, қандай мәселелер?

– Мысалы, өмірдің барлық саласында әділеттіліктің жоқ­тығы, арман-тілектерін, өтініш­терін айтып билік орындарына барса, ауданның әкімінен бас­тап облыстың әкіміне дейін жүре тыңдайтындығы. Кейбір ауылдарда әлі күнге дейін жа­рық жоқ. Көшелердегі батпақ кешіп жүрген адамдарды теледидардан күнде көреміз. Балалар мектепке бара алмай отыр. Үйлері құлағалы тұр. Жер­­лері жоқ. Қазақ тіпті өз елінде, өз жерінде құлға, қайыршыға айналып бара жатыр. Бүкіл жерасты байлығы­мызды шетелдерге беріп қойдық. Ең қымбат уран, вольфрам, жез кімге кетіп жатыр, мұнай кімге кетіп жатыр?! Міне, бұлардың бәрі – жұмбақ. Тек қана билік біледі. Осындай сұрақтардың бәрі жұрттың кө­кейінде жиналды да, наразылық бұрқ ете қалды.

– Енді осы жалпыха­лықтық наразылықты тоқтату мүмкін бе?

– Мұны тоқтатудың бір-ақ жолы бар: президент: «Ешқан­дай да жер сатылмайды. Мора­торий – уақытша емес, мәңгілік. Жалға берілсе де, өзіміздің азаматтарға ғана беріледі», – деп халықтың алдына шығып айтуы керек.

Жалпы, жер қатынастары жөніндегі халықаралық жағдай­ларда «көрші елдерге жер сатылмайды да, жалға да беріл­мейді» деген бар. Мысалы, егер Германия жерді жалға беретін болса, Жапонияға не Канадаға береді. Ал іргесіндегі Австрияға бермейді. Бұл – бір. Екіншіден, жарайды, жерді 25 жылға жалға бердік делік. 25 жылдан кейін билік басында осы отыр­ған­дардың ешқайсысы болмайды. Жасы қазір 30-дағылар болатын шығар, бірақ олардың өзі ол кезде зейнетке шығуға дайындалып жатады. Менің немерем мысалы, 25-те. Ол кезде 50-ге келеді. Оның: «Мына жерді өзіме қайта­рып бер» дегенін кім тыңдайды?! «Баяғыда қоғамдық комиссия осындай шешім қабылдаған екен» деген нәрсе кімнің есінде тұрады? «Бұрын қайда қалдың­дар?» дейді. Өзіміздің әкімқаралар-ақ: «Оған мен жауап бермеймін. Бұл осыдан 25 жыл бұрын солардың иелігіне өтіп кеткен», – деп, сүттен ақ, судан таза боп отырады. Барлық кінә осы біз­дің буынға артылады. «Сонда қайда қарадыңдар? Зиялы қауым өкіл­дері – жазу­шы­ларың, ақын­дарың, журна­листерің, қоғам қайраткерлерің, саясат­керлерің не істеді? Сол кезде неге қорғап қалмады?» дейді.

25 жыл деген адамның бүкіл бір саналы өмірі емес пе? Тіпті, жалға алған мерзімі біткен кезде ешкім орнынан тұрып кете салмайды. Сол жерде қалғысы келеді. Біздің елде соған шейін сыбайлас жемқорлық толы­ғымен жойылып кететініне ме­нің күдігім бар. Демек жемқор­лардың бірі әлгі жерді алады да, құжаттарын заңдастырып, сата салады.

Мұхаммед пайғамбардың хадистерінде: «Егер жерің болса, өзің өңде. Өзіңнің шамаң келмесе, туысқаныңа бер. Туыс­қаныңның шамасы келмесе, онда келешек ұрпаққа сақ­тап қой», – деген сөз бар. Ол кезде тіпті жер деген сұраусыз болған, шекара болмаған. Со­ның өзінде пайғамбарымыз жерге қатысты осындай сөз айтқан. Ешкім Мұхаммед пай­ғамбардан әулие емес қой. Ен­деше осы сөзге бәріміз тоқ­тауымыз керек.

– Ал президент: «Жерге қатысты мәселені асфальтта айқайлап жүргендер емес, жермен жұмыс істеп жүрген адамдар шешуі керек» деді. Бұған не уәж айтасыз?

– Егер музыка мәселесі қа­ра­латын болса, мен оған аралс­паймын. Айналайын-ау, бұл аспан мен жердей айырмашы­лығы бар нәрсе ғой. Мейлі, музыканы түсінбей-ақ қояйын. Ал Жер... ол – менің, сенің, бәрі­міздің Отанымыз ғой! Егер мен шахтер болсам, көмірімді қа­зып, тып-тыныш жүре беруім керек пе? Немесе Атыраудың мұнайшысы болсам, ал Шығыс Қазақстанда жер сатылып жатса, тыныш жата беруім керек пе?! Мұнайшы болсам да, мен бүкіл елімнің, жерімнің аман­дығын, шетелге берілмегенін қалаймын.

Ресей өзінің жерін игере алмай жатыр. Сөйте тұра, бізден жер сатып алғысы келеді. Неге? Мұның бәрі – әскери-стратегия­лық қана мәні бар нәрсе. Егер ертең Қытайға жер бере қалсақ, ол жерден қытайды ешкім ешқашан қуып шыға алмайды. Америкаң да, Испанияң да қуып шыға алмай отыр. Қытайға жері жалға берілген Хабаровск өл­кесі қазір Ресейдің бас ауруына айналды. Ол жақта орыстарды сабап жатыр қытайлар. Бізде де өткенде бір телеарнадан: «Мен өз зауытымда жұмыс істеп жүрмін. Ма­ған қазақ тілінің де, орыс тілінің де керегі жоқ. Біз бәріміз қы­тайша сөйлейміз. Қазақ қызына үйленсем деген арманым бар», – деп бір қытай сөйлеп жатыр. «Қазақ қызына үйленген соң қазақша үйренесіз бе?» десе, «Жоқ, мен оны қы­тайшаға үйре­тіп аламын ғой», – дейді. Нағыз экспанциялық әрекет! Осыдан қалай қорықпайсың енді? 300 мың қытай қазір осында жүр деп естідім. Мысалы, Қытайдың өзінде бір баладан артық тууға рұқсат етпейді. Ал бірақ мұнда келіп туғандарға марапат есе­бінде ақша береді екен. Содан кейін бұлар шексіз бала туа бе­реді. Қазақ биологиялық жолмен өсіп, бір, екі, ары кетсе үш бала туса, олар геометрия­лық прогрессия жолымен кө­бейе­ді. Әлгі 300 мың қытайдың 25 жылда қаншама есеге артатынын енді өзіңіз ойлай беріңіз. Сол кезде біздің осы шырылдаға­нымыз шырылдаған боп қала­ды. Тәжікстан жер беріп еді, қытайлар онда әскерімен барды. Осыдан неге сабақ алмаймыз?! Алақандай Тәжікстанды енді тырп еткізбейді деген сөз. Егер де сол жердегі қандас­та­рының мүддесі аяқасты бола қалса, Қытай тіпті қалың әскер кіргізуге де дайын.

– Жер комиссиясының өткен сенбідегі алғашқы отырысына қатысқан 70 адамның 11-і жердің сатылуына, жалға берілуіне қарсы болыпты да, қалғандарының бәрі қолдапты. Бұған не дейсіз?

– Менің білуімше, қолда­ғандардың барлығы «Нұр Отан» партиясының мүшесі көрінеді. Бұл болмайды. Егер дәл осы күйінде қалатын болса, 11 адам бізді қолдапты екен деп, халық тыныштала қалмайды. Мұны ушықтырмас үшін, наразылық дүрбелеңге айналып кетпес үшін Жер кодексіне шұғыл түр­де өзгеріс енгізу керек. «Жер сатылмайды, шетелдік­терге жалға берілмейді. Өз азамат­тарымызға жалға берілген күнде басқа мақсатта пайдаланылмайды, ғимараттар салынбайды» деп.

Терещенко, Машкевичтер неге Қазақстанның 300 - 400 мың гектар жерін иеленіп алып, субарендаға беріп, ақша тауып отыр? Қазақтың өзі қайда? Сосын жерді жалға берген кезде соны алған адамның бүкіл мүмкіндігін тексеру керек. Оның қолында қандай техникалар бар, жұмыс істей ала ма? Мәселен, Бексұлтан екеуміздің де жарты миллион гектар жер алғымыз келеді. Бірақ қолы­мызда күректен басқа ештеңе жоқ. Демек жерді бізге беруге болмайды. Өйткені біз оны өң­дей алмаймыз. Егерде сондай біреулер алып кетсе, оны суб­а­рендаға береді. Ол келесі бі­реуге береді. Сөй­тіп, ақы­рында шетелдіктердің қолына өтіп кете салуы әбден мүмкін. Сон­дықтан осы жағына сақ болуымыз керек. Заң сағат меха­низміндей нақты істейтін болса ғана біз нағыз зайырлы мемлекет боламыз.

Негізі, «жеріміз кең, бос жатқан жерлер көп» дегенді кім шығарып жүргенін білмеймін. Қазақстан – аграрлы мемлекет. Елге «Өз күніңді өзің көр» дедік. Шын мәнісінде, қазір малына жайылым таппай жүрген кісілер бар. Қайда барса да малын біреу атады, қуады немесе мүйізін сындырады. Жұрт «енді қайда барып күн көреміз, бала-шағамызды қалай асыраймыз» деп зар жылап жүр. Мұхтар Құл-Мұхамедтің Алматыдағы зиялы қауым өкілдерімен кездесуінде Талғат Мамашев: «Алматы облысында мал жайылатын жер қалмады», – деп айтып қалды.

– Өзіңіз айтқандай, жердің көпшілігі олигархтардың иелігіне өтіп кетті ғой. Мұндай жағдайда қарапайым халықтың жерге деген мұқтаждығын қалай шешуге болады?

– Ұлан-ғайыр аумақтарды басқаларға субарендаға беру арқылы пайда тауып отырған­дардан жерді тартып болса да алу керек. Биліктің өзі: «Игеріл­меген жағдайда жер мемлекет меншігіне қайтадан алынады» деп айтып жатыр емес пе? Ал бізде ондай жерлер өте көп. Өз ішіміздегі қалталылар жерді меншіктеніп алып, шөп қорыған ит сияқты болып отыр. Өзі де жемейді, жұртты да жолатпайды. Сондықтан жер кодексіне шұғыл түрде өзгерістер енгіз­бесек, халқымызды ештеңе тоқтата алмайды. М.Құл-Мұ­хамед өткізген жиында мен мұны да айттым.

– Басқа кімдер сөйледі? Не айтты?

– Ол жиында А.Әшімов, Т.Шар­манов, Б.Төлегенова, С.Досанов, С.Оразбаев, Е.Ха­cан­ғалиев, Б.Нұржекеев, Т.Ма­машев, жалпы, қатысқан 100 шақты адамның жартысына жуығы сөйледі. Асанәлі Әшімов жап-жақсы нәрселер айтып еді, бірақ теледидардан тек өзде­ріне керектісін ғана алып бе­ріпті. Әйтпесе Асанәлі айт­қан: «Халық әртісі» болғаннан кейін мен қашанда халықпен бірге­мін. Ол не істесе де, не айтса да, бекер емес. «Халық айтса қалт айтпайды». Сон­дықтан халықты кінәлауға болмайды», – деп. Бірақ «асығыс­тық та қылмағанымыз жөн шығар. Осы тәуелсіздігімізге де кейде қауіп төндіріп аламыз ба, сол үшін осының артын ушықтырып ал­масақ болғаны» деген. Жаңа­лық­тардан осы соңғы жағын ғана берді де, ол билікті қол­даған болып шыға келді. Бибігүл болса да «Бүлік салмайық, тыныш болайық» дегенді айтты. Нұрлан Оразалин онсыз да әрқашан билікті қолдайды. Рас, президенттің: «Халыққа ұна­маған заңның бізге керегі жоқ», – деген сөзін мен де қолдаймын. Бірақ сөз бар да, іс бар, әрекет бар. Қордаланған мәселелерді біртіндеп жоймасақ, кейін өте қиын болады.

Қазір қарап тұрсаң, бізде барлық салада келеңсіздік жайлап барады: үлескерлердің үйі берілмейді, міне, Алматыны тағы да су басып, үйлерді су алып жатыр. Баяғыда Кеңес кезінде неге су тасқыны болмады? Неғып үйлерді су алмады? Ол кезде арық жүйелері, суағарлар жұмыс істейтін. Қазір көшелердің бәріне көл­денең-көлденең үй салып тастады. Сөйтіп, жаппай бүлін­шілік болып жатыр.

– Жаңағы жиынға қатысқандардың қанша­сы жерді «сатылмасын» деді?

– Бірде-бір адам «сатылсын» деген жоқ, бәрі де «сатпау керек» деді. Ал жалға беру – шетелдік тәжірибеде бар нәрсе. Бірақ осы мәселеде пікірлерді тым жұмсартып берді де, бәрі­міз соны қолдаған сияқты болып қалдық. Менің сөзімді бермек түгіл, «сөйледі» деген адам­дардың тізімінде де жоқ­пын. Ақпарат көздері сол жина­лыс­ты мүлде бұрмалап беріп жатыр.

– Бексұлтан аға не айтты? Смағұл Елубаев ше?

– Бексұлтан қоғамдағы бюрократтық туралы айтты. Смағұл ештеңе деген жоқ. Се­рік Қирабаевтың әйелі, географ ғалым Әлия Бейсенова былайша, жақсы сөйле­ді, бірақ сәл бүлдіріп алды.

– Неге?

– «Білім министрін қолдай­мын» дегендей пікір айтты. Оны айтпауы керек еді. Сосын «бү­гінгі тақырып ол емес қой» дедік те, әрең тоқтаттық.

– Реформалары ұлттық мүддеге мүлде қайшы келіп отырған Білім министрін қалайша қолдайды? Оған қан­дай негіз бар екен сонда?..

– Тақырып ол емес болған­нан кейін ештеңе демедік. Бірақ мен сол жиында Е.Сағадиев пен М.Құл-Мұхамедке: «Бала­ларымызды тыныш оқы­тайық­шы. Өзіміз де оқып шықтық қой. Көштен қалып жатқан кім бар қазір? Қойшының баласы да академик болды ғой. Осы министрлер келген сайын реформа жасайды. Балаларымызды мәңгүрт қылатын болдық қой», – дедім.

Шындығында, баланы бас­тауыш мектепте қазақ тілінде оқыту керек. Бітті. Баяғыда Жа­понияда «еуропаша оқы­тамыз» деген үрдіс болған. Сөйтсе, балалардың көпшілігі жапон менталитетінен айырылып барады екен. Сосын бұрынғы оқу жүйесін қайтадан қалпына келтірді. Бұдан шығатын қор­ы­тынды біреу ғана: бала баста­уыш мектепте ана тілінде ғана білім алуы керек.

Сосын «әдебиет пен тілді қосып оқытамыз» деген не сұм­дық? Қазір балалар онсыз да сауатсыз. Сол сияқты, «Қа­зақ­стан тарихын мектепте ғана оқытып, жоғары оқу орнында оқытпаймыз» деген не сөз? Қайта тарихты университетте – балалардың санасы өсіп, ақыл-ойы толысқан кезде оқыту керек. Ал мектепте тарихи тақы­рыптар қысқаша ғана, үстірт беріледі. Оның өзін «география­мен біріктіру керек» деп жатыр. Осындай нәрселерді қай­дан шығарады, сол маған түсініксіз.

– Осы бір астыртын саясат емес пе? Әйтпесе халықты – жерден, ал жас ұрпақты – тілден, тарихтан, дәстүрден айыруға бүгінгі билік неге сонша құлшынып отыр?

– Осындай бір экспанция бар ма, қастандық жүріп жатқан жоқ па деп мен де ойлаймын. Айтайын десең, аузың бармайды. Теледидардың түрі анау: таңертеңнен кешке дейін – музыка, шетелдің мағынасыз сериалдары. Сондағы мақсат – халықты дүбәра қылу, ойлау қабілетінен айыру.

– Дегенмен осындай өткір мәселелер қозғалғанда зиялы қауым өкілдерінің көпшілігі бұғып қалуға, әңгімеден қашуға тырысатын сияқты...

– Ол рас. Мысалы, 700 жа­зушы бар дейміз. Бірақ әл­деқандай мәселе қозғалар кезде солардың көпшілігі сырт қалады. Бастары қосылмайды. Көбісі – қолдан жасалған жазушылар. Шын жазушы халқының жағдайына қабырғасы қайыс­пай, жүрегі ауырмай тұрмайды. «Қойшы, үйде отыра берейінші» демейді. Мен ешкімге «көшеге шық, айқайла» деп жатқан жоқпын. Бірақ «Мына өмір не болып барады? Қоғам қайда бара жатыр?» деп елең етуге, бас көтеруге болады ғой. Неге мақала жазбайды, неге пікірін айтпайды? Ешкімнің жағасынан алмай-ақ қой. «Қызметіңнен кет» деме, жұртты төңкеріске шақырма. Бірақ өзіңнің ойыңды айту парыз емес пе?

Жер дегенің – Отаның ғой. Мысалы, кешегі II дүниежүзілік соғыста ұлтарақтай жер үшін қан төккен жоқпыз ба? Енді бей­бітшілік орнап, тәуелсіздік туын көтерген кезімізде Отанымыз­дың ұлтарақтай жерін емес, үлкен-үлкен аумақтарын миллион гектарлап неге сатамыз? Бұл не? Мұның ар жағында Ота­нын сату сияқты өте қауіпті әрекет жатқан жоқ па?

Бізге «Баяғыда Жер кодексі алғаш қабылданған кезде қайда қарадыңыздар? Неге сол кезде шу көтермедіңіздер?» дейді. Ол кезде де, қазір де бұқаралық ақпарат құралдары – телеарналар, билікке қарасты газет-журналдар халыққа шынайы ақпа­рат берген жоқ. Қоғамда не болып, не қойып жатқанын жан-жақты түсіндірген емес. Сонда да халық бұрын билікке, президентке, үкіметке сенді. Шындығында, заңды құнттап оқыған ешкім болған жоқ ол кезде. Тек интернет өмірімізге енгеннен бастап қана, халық әлеуметтік желілер арқылы түр­лі жағдайлардан хабардар бола бастады.

Ал жарайды, жеріңді қазір сатып, бюджетіңнің жыртығын 2 млрд доллармен жамадың дейік. Келесі жылы немізді сата­мыз?! Онсыз да бәрін сатып болдық қой.

Мен араласатын адамдар­дың, ақын-жазушылардың көбісі жерді сатуға, шетелдік­терге жалға беруге қарсы. Бірақ жеме-жемге келгенде үндемей қалғанды ұнататын сияқты. «Қойшы, көзге көріне бермейін­ші. Мен туралы не ойлап қала­ды?» дейді. Біреуінің мерейтойы жақындап қалған, біреуінің бала-шағасы өсіп келеді, алға қойған басқа мақсаттары бар. Бірақ қалай болғанда да, ешкім жеке көзқарасы үшін жазаға тартылмайды ғой. Әр­кім­нің өз ойы бар. Ал жер мәсе­лесіне келгенде бір-ақ пікір болуы керек: «Жер сатылмайды»! Бұл – спектакльді көріп болып, «Менің ойым былай» дейтін көркем шығарма емес. Бір-ақ нәрсе: ол – Отаның. Оны сат­пай­сың! Бұған бола комиссия құрудың да, дауысқа салу­дың да қажеті жоқ. Тіпті осы талқы­лаудың бәрін біз бекер өткізіп жатырмыз. Халықтың ниеті, көзқарасы онсыз да белгілі.

– «Жер мәселесін жермен жұмыс істеп жүрген адамдар шешуі керек» деген нәрсенің өзі қате. Солай емес пе?

– Әрине. Жер мамандары топырақтың құнарлылығын зерттейтін шығар. «Бұл жерге келесі жылы басқа дақыл егу керек» деген мәселені қарасты­ратын болар. Бірақ бұл арада жердің құнарлылығы, топырақ­тың сапасы туралы әңгіме болып жатқан жоқ қой. Музыканы тыңдамасаң, тыңдамай-ақ қой, түсінбесең, түсінбей-ақ қой. Бірақ жерді сатуға болмайтынын түсінуге болады ғой. Мейлі, құнарлы, мейлі құнарсыз болсын, тіпті ақ сор басып жатса да, бәрібір ол – біздің жер! Оны сатуға болмайды.

– Ал енді билік басындағылар, осы мәселеге жауапты министрлер, олар да қазақ қой. Осы «болмайды» деген нәрсені солар қалайша түсінбейді?

– Осыны мен де түсінбей отырмын. Қайталап айтамын: жердің сатылмауы керек екенін бәріміз қолдауымыз керек. Тәртіп сақшыларына да: «Күні ертең әлдеқандай жағдай бола қалса, бейбіт адамдарды жел­ке­сінен сүйреп жүрмеңдер. Қайта солардың арасына аран­датушылардың кіріп кетпеуін қадағалаңдар. Билікке қарсы шығып, «орнынан кетсін!» деп жатқан ешкім жоқ. Барлығы тек қана: «Жер сатылмасын!» деп жатыр. Ол – сенің де жерің. Се­нің де бала-шағаң бар. Сенің де немере-шөберең болады. Соларға қалдырасың ғой. Ал бүгін сатып жіберсең, не болады сонда» деп түсіндіруіміз керек.

Ешкім бізден шөл даланы сұрап жатқан жоқ, ең шұрайлы жерлерге көз тігіп отыр. Қы­тайға да, басқаға да Алматы облысынан тіпті 1 сантиметр де жер берілмеуі керек. Бұл – шекаралық облыс. Осыны әрбір қазақ түсінуі керек.

– Қалай ойлайсыз, 21 мамырда не болуы ықтимал?

– Ол жағын анық білмеймін, бірақ халық бәрібір шығатын шығар деп ойлаймын. Өйткені қордаланған мәселелер тек жерге ғана байланысты емес.

– Алматыда М.Құл-Мұхамед өткізген жиында қаулы-қарар, мәлім­деме сияқты бірдеңе қабылданды ма? Қандай байлам жасалды?

– «Айтылған пікірлердің бә­рін президентке жеткіземіз» деп кетті. «Мораторий бір жыл­ға жарияланды» деп еді, бір жыл­ға да емес, жаңа жылға де­йін ғана екен. Жаңа жылдан кейін осы әңгімені қайта бас­таймыз ба сонда? Осы мәсе­лені біржолата шешу керек. Біз «Бұдан кейін жалпы, «жер сату» деген әңгіме болмасын» дедік.

Жер сату дегеннің өзі қайдан шықты осы? «Қазақстан жер көлемі бойынша әлемде то­ғы­зыншы орын алады» деген бір бәле болды. Пайдаланылмай жатқан жер жоқ бізде! Оның бәрі – мал­дың жайылымы. «Бос жатыр екен» деп, соны шетелге жалға береміз бе енді? Халық онсыз да жұмыссыз. Жердің асты-үстіндегі соншама бай­лықпен, бар-жоғы 17 млн ха­лықты жөн­деп асырай алмай отырмыз: не үй жоқ, не күй жоқ, не жұмыс жоқ. Мысалы, Поль­ша, Чехо­слава­кия, Жапонияны қарашы: еште­ңе жоқ оларда, бірақ бәрі бар. Бізде бәрі бар, бірақ ештеңе жоқ.

– Алдағыны тек Алла біле­ді. Бірақ әлдеқандай жағдай бола қалса, зиялы қауымның халықтың жағынан табылуы мүмкін бе?

– Мен соған күдіктеніп қал­дым. Бәрі үйден тамашалағанды жөн көретін, «ананы ұстап алып кетіпті», «анау былай деп сөй­лепті», «бәрекелді», «ой, жарай­сың» деп алақанын ысқылап отыратын, ас үйдегі патриоттар сияқты. Мені де жұрт «қашып кетті» деп ойлайтын шығар. Бірақ шындығында, мен ол күні Темірланда боламын. Осыдан екі ай бұрын жоспарланып қойған бір үлкен шара бар, со­ған қатысуым керек.

– Егер сол күні Алматыда болсаңыз, халықтың ортасында болар ма едіңіз?

– Әрине, болар едім. Неге болмаймын?! Жерге қатысты мәселеде мен неге тыс қалуым керек?!

– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан Роза Рақымқызы

Дереккөз: zhasalash.kz