Түркия Әзербайжанға өз әскерін не үшін кіргізіп жатыр?

Бітімгершілік сылтауымен Әзербайжанға түркиялық әскерді кіргізу Анкараның Оңтүстік Кавказ бен Каспий маңы өңірінде әскери-саяси ықпалын арттырып, Түркияның халықаралық аренадағы жалпы позициясын нығайтуға ұмтылысын айқындайды, деп хабарлады sputnik.kz.

Бұл мәселелерді шешу үшін бір жыл жеткіліксіз болары анық. Біз посткеңестік кеңістіктегі мәселелерге НАТО қатысуын кезекті кеңейту кезеңінің куәсі болып отырмыз.

Түркияның ұлттық қорғаныс министрі Хулуси Акар 21 қарашада елдің құрлықтағы әскері дайындықтарын аяқтағанын және жақын арада республиканың әуе күштері арқылы Әзербайжанға жеткізілетінін мәлімдеді. Әскери қолбасшы, сондай-ақ, "Түркияның халықаралық аренадағы көшбасшылығы" туралы да айтты,. Ол көшбасшылыққа жеткізер жолда "түрік қарулы күштері республика тарихындағы ең қысылтаяң кезеңдердің бірін бастан өткеріп" жатқанын мәлімдеді.

Әзербайжандағы түрік әскери контингентінің сандық және сапалық құрамы әлі де белгісіз. Анкара мен Баку арасындағы әскери және әскери-техникалық ынтымақтастық аясында түрік армиясының бөлімшелері Әзербайжан аумағында тұрақты түрде жүргенін де ескеру керек. Таулы Қарабақтағы атысты тоқтатуды бақылау бойынша орыс-түрік орталығы аясында тағы бір офицерлер тобын жұмыс жасауға жіберу президенттің жарлығы мен Түркия парламентінде талқылауды қажет етпегені анық.

Анкара мен Мәскеу 11 қарашада Таулы Қарабақтағы келісімді бақылау орталығы туралы меморандумға қол қойды. Бұл құжатта бірлескен бітімгершілік күш құру туралы ештеңе айтылмаған. Алайда, Әзербайжан мен Түркия президенттері Ильхам Әлиев пен Режеп Тайып Ердоған бұдан бұрын да түрік әскерлерінің қатысуымен "бірлескен бітімгершілік миссиясын" құру туралы бірнеше рет мәлімдеме жасаған болатын.

Мәскеудің түрік әскерлерін шиеленіс аймағына кіргізбеу туралы өтінішін Анкара мен Баку елеген де жоқ. Әзербайжан территориясындағы Түркияның құрлықтағы әскері бірнеше ондаған мамандардан тұратын мониторинг орталығы аясында Ресеймен өзара іс-әрекеттерден басқа өз жоспарына дайындалып жатқаны белгілі.

Түркияның Ресеймен Оңтүстік Кавказда ауқымды қақтығысты бастау үшін ешқандай стратегиялық себебі жоқ. Діттегеніне қол жеткізуі де екіталай. Одан гөрі Әзербайжанмен екіжақты әскери-техникалық ынтымақтастықты немесе «бітімгершілік миссиясының» әрекеттерін сылтау етіп,  аймаққа тұрақты ену әлдеқайда тиімді және қауіпсіз.

Түрік әскерлерінің Таулы Қарабақтағы әрекеттері ешқандай келісіммен, соның ішінде үшжақты (Әзербайжан, Армения, Ресей) келісіммен де қарастырылмаған. Әзербайжанда түрік әскери қызметкерлерінің болуы заң тұрғысынан постфактум рәсімделген. Себебі, Ресей Федерациясының беделді әскери сарапшыларының пікірінше, қыркүйек айының соңынан бастап шамамен 1 500 түрік әскери қызметкерлері Әзербайжан аумағында болған.

Кеңесшілер ретінде түрік генералдары мен офицерлері Әзербайжан әскерінің Бас штабынан бастап полк деңгейіндегі штабқа дейінгі бөлімшелерде толыққанды әрекет етті. Анкараның қақтығыс кезінде әзербайжандық тарапты біржақты әскери қолдауы түрік әскеріне Қарабақтағы бітімгершілер рөлін атқаруға мүмкіндік бермейді. Дегенмен, мұнда оқиға түрлі нұсқада өрбуі ықтимал.

Түркия Әзербайжанда нық бекіп алды. Ендігі ретте түрік әскері екіжақты келісім негізінде Әзербайжан аумағында жылдар бойы бола алады. Бұл халықаралық құқық нормаларын бұзбағанымен, бейбітшілікке де кепілдік бермейді. Ешбір мемлекет Таулы Қарабақ Республикасының егемендігін мойындамағандықтан, Баку мен Анкара Таулы Қарабақтағы армян халқына қатысты ойына келгенін істеймін деген қиял қалыптасып қалуы мүмкін.

Түркияның сыртқы істер министрлігі "кей жерлердегі бақылау бөлімшелері" жайлы сөз қозғаған болатын. Оның үстіне, Әзербайжаннан Сириядан келген тегі түрік содырлардың шығарылғаны туралы еш ақпараттың болмауы да көңілге күдік ұялатады. Мұнда жағдайда министр Хулуси Акар айтқандай, "әзербайжан бауырлардың жетістігі" бас айналдырмауы маңызды.

Анкараның "түркі әлемін" қалыптастырудың жаһандық жоспары бар. Болашақта бұл жоспар Әзербайжан аумағынан тыс Каспий өңірі мен Орталық Азия елдерін қамтуы әбден мүмкін.

355 мың әскери қызметкер, 2600-ден астам танкі, F-16 көп нысанды жойғыштары бейнесінде қуатты қарулы күштері бар және Global Firepower әлемдік рейтингінде 11-орынға ие Түркия өзінің ұшақ, ұшқышсыз ұшу аппараттары, зымыран, танк өндірісін белсенді түрде арттырып келеді. Соңғы он бес жылда түріктерде қарулы қорғаныс құралдарын дайындайтын кәсіпорындарының саны 56-дан 1500-ға дейін өсті.

Үкімет 75 миллиард доллардан асатын әскери-өнеркәсіптік кешен бағдарламаларын басқарып отыр. Анкара шет елдерден көптеп қару-жарақ сатып алуда. Түркияның қорғаныс бюджеті 18 миллиард доллардан асады. Бұл 2020 жылғы бюджеттің жалпы шығындарының шамамен 13%-ін құрайды.

Түркия Сирияның солтүстігінде, Ливияда әскери құралдарды белсенді қолданып келеді. Басқа мемлекеттердің қарсылығына қарамастан, Жерорта теңізіндегі көмірсутегін өндіретін белгілі бір учаскелерге таласуда. Осылайша, айтарлықтай мұнай қоры бар Әзербайжан Түркияның агрессивті сыртқы саясаты дамытуға аса қолайлы алаң болып отыр. Мұндай бауырластықтың артында Ердоғанның кез келген географиялық нүктедегі іс-әрекетіне қолдау көрсететін Солтүстік атлантикалық альянстың тұруы да қауіпті еселеп тұр.

Түркияның Ыгдыр провинциясы мен "үлкен Әзербайжаннан" тым алыс орналасқан Нахичеван автономды республикасының түйісінде Әзербайжан мен Түркияның ортақ учаскесі бар. Аса қымбатқа айналатын әуе-әскери күштері арқылы әскерді, қару-жарақты жеткізу үшін Армения, Грузия немесе Ирагмен келісу керек болады.